Ιανουάριος 2000. Ένα εξαγριωμένο πλήθος από άνεργους, φοιτητές, αγρότες αλλά ακόμη και άστεγα παιδιά κατεβαίνει την κεντρική λεωφόρο της πόλης Κοτσάμπαμπα στην καρδιά της Βολιβίας. Διαμαρτύρονται για την ιδιωτικοποίηση του συστήματος ύδρευσης αλλά και των υδάτινων πόρων της χώρας που έχουν επιβάλει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα. Οι διαμαρτυρίες εξελίσσονται σε ολομέτωπη σύγκρουση με την κυβέρνηση, που κηρύσσει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Δεκάδες άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους, ενώ η κυβέρνηση συνειδητοποιεί ότι κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο, όταν δυνάμεις της αστυνομίας αρνούνται να εκτελέσουν διαταγές για να απομακρύνουν τους διαδηλωτές από κεντρικές πλατείες. Εικόνες από το παρελθόν της Λατινικής Αμερικής ή από το μέλλον της Ευρώπης;
Ο λεγόμενος «πόλεμος του νερού» αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη απάντηση πολιτών σε ένα πρόγραμμα ιδιωτικοποίησης που έφερε τη σφραγίδα του ΔΝΤ. Προγράμματα τα οποία πέρασαν σύντομα και στην Ευρώπη και τώρα φτάνουν στην Ελλάδα, συχνά από τους ίδιους ανθρώπους που τα εφάρμοσαν για πρώτη φορά σε πειραματικό επίπεδο στη Λατινική Αμερική. Άνθρωποι όπως ο Μπομπ Τράα του ΔΝΤ και ο στενός συνεργάτης του Σόρος, Τζέφρι Σακς, μετέτρεψαν τον οργανισμό σε μια καλοστημένη επιχείρηση εκποίησης δημόσιας περιουσίας.
Στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του το ΔΝΤ δεν διέθετε συγκεκριμένη ατζέντα για την προώθηση των ιδιω τικοποιήσεων. Επιφορτισμένο από τις συμφωνίες του Μπρέτον Γουντς να λειτουργεί σαν χωροφύλακας της οικονομικής αρχιτεκτονικής των χωρών της Δύσης, έριχνε το βάρος του στην επίτευξη νομισματικής σταθερότητας. Από τη δεκαετία του ’70 όμως τα λεγόμενα «αγόρια του Σικάγο», η αφρόκρεμα, δηλαδή, των νεοφιλελεύθερων οικονομολόγων που εκπαίδευε ο Μίλτον Φρίντμαν στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, είχαν καταλάβει θέσεις-κλειδιά στην ιεραρχία του ταμείου. Άνθρωποι όπως ο Μ. Σελόφσκι, ο Σ. Έντουαρντς και ο Κ. Λόσερ λειτουργούσαν ως «τομεάρχες», επιβλέποντας σαρωτικά κύματα ιδιωτικοποιή σεων στη Λατινική Αμερική και την πρώην ΕΣΣΔ. «Τα κόκαλα του Κέυνς θα έτριζαν στον τάφο του, εάν έβλεπε τι απέγινε το αγαπημένο του τέκνο», έγραψε κάποτε ο Τζόζεφ Στίγκλιτς, αναφερόμενος στην εκ των έσω διάβρωση του ΔΝΤ από το πνεύμα του Φρίντμαν. Μια αθόρυβη διαδικασία που ολοκληρώθηκε και επισημοποιή θηκε το 1989, με την παρουσίαση της περίφημης Συναίνεσης της Ουάσιγκτον (Washington Consensus) – του δεκάλογου του νεοφιλελευθερισμού.
Τα αγόρια της Ουάσιγκτον που στελέχωναν το ΔΝΤ είχαν αποκομίσει σημαντική εμπειρία στις ιδιωτικοποιή σεις από τη χούντα της Χιλής, όπου συνέταξαν το οικονομικό πρόγραμμα του στρατηγού Πινοσέτ. Όπως περιγράφει η Ναόμι Κλάιν στο βιβλίο της Το δόγμα του σοκ (εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη), πριν ακόμη περάσουν είκοσι τέσσερις ώρες από το ξέσπασμα του πραξικοπήματος οι μαθητές του Φρίντμαν παρουσίασαν το περίφημο «τούβλο», ένα πολυσέλιδο κείμενο που περιέγραφε, μεταξύ άλλων, τη διαδικασία ξεπουλήματος των φυσικών πόρων και των δημόσιων επιχειρήσεων της Χιλής. Τα αγόρια της Ουάσιγκτον ξεκίνησαν ανατρέποντας τις εθνικοποιή σεις της κυβέρνησης Αλιέντε –όπως τα ορυχεία χαλκού, συμφερόντων της ΙΤΤ– και έφτασαν μέχρι την ιδιωτικοποίηση της κοινωνικής ασφάλισης με το λεγόμενο «σύστημα των τριών πυλώνων» – μια ιδέα που θα φέρει για πρώτη φορά στην Ελλάδα ο Γιάννης Σπράος το 1996. Όπως θα εξηγήσει αρκετά χρόνια αργότερα ο Ντέιβισον Μπάντχου, επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ, το νέο μότο ήταν «ιδιωτικοποίηση ή θάνατος». Στην πραγματικότητα, βέβαια, η ιδιωτικοποίηση συνήθως ερχόταν μαζί με το θάνατο...
Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 το ΔΝΤ έστελνε σε κάθε χώρα που ζητούσε τη βοήθειά του ειδικές ομάδες οικονομολόγων, που αναλάμβαναν να ιδιωτικοποιήσουν τα «φιλέτα» της δημόσιας περιουσίας. Η διαδικασία ήταν πλέον τόσο τυποποιημένη, ώστε αναλυτές υπολογίζουν ότι για κάθε δολάριο δανείου που χορηγούσε το ταμείο η χώρα αναγκαζόταν να ξεπουλήσει επιχειρήσεις αξίας περίπου 50 σεντς – δεδομένα που θυμίζουν αρκετά και την ελληνική πραγματικότητα, όπου το πακέτο σωτηρίας των 110 δις ευρώ συνοδεύτηκε από προτάσεις ιδιωτικοποιήσεων αξίας 50 δις.
Από τις πρώτες χώρες που γνώρισαν το ΔΝΤ σαν μηχανισμό ιδιωτικοποιήσεων ήταν και η Αργεντινή στα χρόνια του προέδρου Κάρλος Μένεμ. Πριν ακόμη φτάσουν στη χώρα οι άνθρωποι του ταμείου, ο Μένεμ είχε τοποθετήσει απόφοιτους της Σχολής του Σικάγο αλλά και πρώην στελέχη του ΔΝΤ στα ανώτερα κλιμάκια της Κεντρικής Τράπεζας και του υπουργείου Οικονομικών. Οι ομάδες αυτές ανέλαβαν να «εξυγιάνουν» το δημόσιο τομέα, απολύοντας τουλάχιστον 700.000 υπαλλήλους, και στη συνέχεια να πουλήσουν το 90% των κρατικών επιχειρήσεων σε ξένες τράπεζες και πολυεθνικές, όπως οι αμερικανικές Bank Boston και Citibank, οι γαλλικές Vivendi Suez και οι ισπανικές Repsol και Telefonica. Όπως, μάλιστα, αποκαλύφθηκε το 2006, το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων συντάχθηκε από οικονομολόγους των δύο μεγαλύτερων πιστωτών της Αργεντινής: της JP Morgan και της Citibank. Οι δανειστές, δηλαδή, με την έγκριση του ΔΝΤ καθόρισαν ποιες δημόσιες επιχειρήσεις θα πουληθούν και σε ποια τιμή και στη συνέχεια τις αγόραζαν με τα χρήματα που πλήρωναν οι φορολογούμενοι για την αποπληρωμή των δανείων.
Ο «πατέρας» των ιδιωτικοποιήσεων
Μέσα από τη διαδικασία συνεχών ιδιωτικοποιήσεων που επέβαλε το ΔΝΤ θα προέκυπταν ορισμένοι οικονομολόγοι που θα αναλάμβαναν, σχεδόν εργολαβικά, να συντάσσουν τα προγράμματα εκποίησης της δημόσιας περιουσίας. Και ανάμεσά τους ξεχώρισε από την πρώτη στιγμή ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια Τζέφρι Σακς. Στα 29 του χρόνια, ο Σακς ήταν ήδη καθηγητής στο Χάρβαρντ και θεωρούνταν ένας από τους ανατέλλοντες αστέρες της οικονομικής επιστήμης. Αν τον ρωτήσεις, δηλώνει ακόμη και σήμερα οπαδός του Κέυνς και συνηθίζει να συζητά για την ανάγκη ενός Σχεδίου Μάρσαλ για τις υπερχρεωμένες χώρες της Ευρώπης. Στην πραγματικότητα, πίσω από το μειλίχιο χαμόγελο κρύβεται ο άνθρωπος που ανέλαβε τις πιο καταστροφικές ιδιωτικοποιήσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Το 1985, ως σύμβουλος της κυβέρνησης της Βολιβίας, εισήγαγε την έννοια της «θεραπείας-σοκ», την οποία έκτοτε ακολουθεί το ΔΝΤ. Μεταξύ άλλων, προχώρησε σε ξεπούλημα αρκετών δημόσιων επιχειρήσεων, που προκάλεσε κύμα ανεργίας και αποβιομηχάνισης, στρέφοντας χιλιάδες ανθρώπους στην παράνομη καλλιέργεια κόκας. Θεωρητικά, το πρόγραμμα του Σακς πέτυχε το στόχο του, να μειώσει τον πληθωρισμό από το 25.000% στο 11%, μακροπρόθεσμα, όμως, η οικονομία της Βολιβίας βρέθηκε σε πολύ χειρότερη κατάσταση. Ακολουθώντας τα βήματα του Σακς, το ΔΝΤ επέβαλε αρκετά χρόνια αργότερα στη Βολιβία την περίφημη «ιδιωτικοποίηση του νερού». Εταιρείες όπως η Bechtel ανέλαβαν, με τη βοήθεια του ΔΝΤ, τον έλεγχο των υδάτινων πόρων και του δικτύου ύδρευσης σε μεγάλα τμήματα της χώρας, γεγονός που οδήγησε στην αύξηση των παρεχόμενων υπηρεσιών έως και κατά 300%.
Πριν ακόμη γίνουν γνωστές οι συνέπειες της πολιτικής του Σακς στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, ο Τζορτζ Σόρος άρχισε να χρηματοδοτεί αποστολές του στο πρώην Ανατολικό Μπλοκ, όπου εργάστηκε ως σύμβουλος αρκετών κυβερνήσεων. Αν και ο Σακς δεν σχετίζεται οργανικά με το ΔΝΤ, έφτανε σχεδόν ταυτόχρονα με τις επίσημες αποστολές του ταμείου σε υπερχρεωμένες χώρες. Με αυτή την απροσδιόριστη ιδιότητα ο Σόρος τον έστειλε και στη Βαρσοβία λίγο πριν από την κατάρρευση του κομουνιστικού καθεστώτος, όπου συνεργάστηκε τόσο με την απερχόμενη κυβέρνηση όσο και με τον Λεχ Βαλέσα. Σε συνεργασία με τον Ντέιβιντ Λίπτον, ο οποίος τότε εργαζόταν για το ΔΝΤ, ετοίμασαν τις προτάσεις για την ιδιωτικοποίηση αρκετών ορυχείων, εργοστασίων αλλά και των περίφημων ναυπηγείων, που αποτελούσαν το καμάρι της Πολωνίας. Ουσιαστικά, με τη βοήθεια του Σακς και των συνεργατών του, ο Βαλέσα πέτυχε ένα οικονομικό πραξικόπημα προς τη βάση του συνδικάτου «Αλληλεγγύη» που υποστήριζε ακόμη τον εργατικό έλεγχο των βιομηχανιών.
Η επόμενη αποστολή του Σακς θα τον έφερνε στη Ρωσία για να επιβλέψει το ολοκληρωτικό ξεπούλημα μιας πρώην υπερδύναμης. Ο Σακς, όπως μας θυμίζει και πάλι η Ναόμι Κλάιν, βρισκόταν μέσα στο Κρεμλίνο όταν ο Γιέλτσιν ανακοίνωσε το τέλος της ΕΣΣΔ. Αυτή τη φορά το σχέδιο ιδιωτικοποιήσεων που εκπονήθηκε αφορούσε σε 225.000 επιχειρήσεις του Δημοσίου, αρκετές από τις οποίες εκποιήθηκαν σχεδόν χαριστικά. Η Νόριλσκ Νίκελ, που παρήγαγε το ένα πέμπτο της παγκόσμιας ποσότητας νικελίου, πουλήθηκε προς 170 εκατ. δολάρια, ενώ, λίγα χρόνια αργότερα, τα ετήσια έσοδά της ξεπερνούσαν τα 1,5 δις δολάρια. Ορισμένες από τις μεγαλύτερες πολεμικές βιομηχανίες της πρώην ΕΣΣΔ δόθηκαν για 3 εκατ. δολάρια, λιγότερο, δηλαδή, και από τις παραγγελίες που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν σε μερικές ημέρες. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων βύθισε εκατομμύρια Ρώσους στην απόλυτη φτώχεια, ενώ, σύμφωνα με έρευνες, μείωσε το προσδόκιμο ζωής κατά τουλάχιστον πέντε χρόνια.
Παρ’ όλ’ αυτά, ο Σακς και οι συνεργάτες του έκαναν ένα λάθος που στη συνέχεια ανάγκασε το ΔΝΤ να αναθεωρήσει την πολιτική ιδιωτικοποιήσεων που επιβάλλει στα θύματά του: Επέτρεψαν στον Γιέλτσιν να προσφέρει τα καλύτερα «φιλέτα» σε Ρώσους επιχειρηματίες και πρώην κομματικά στελέχη και όχι απευθείας σε ξένους αγοραστές. Παρά το γεγονός ότι οι τραπεζικοί όμιλοι και γιγαντιαίες πολυεθνικές της Δύσης εισήλθαν σχεδόν από την πρώτη στιγμή στο παιχνίδι, έπρεπε κάθε φορά να συνδιαλέγονται με τις νεοσύστατες ρωσικές ελίτ, και μάλιστα με όρους που θύμιζαν διαπραγματεύσεις νονών της μαφίας.
Το πάθημα έγινε μάθημα για τα στελέχη του ΔΝΤ, τα οποία στο εξής επιχειρούσαν να πετύχουν αιφνιδιαστικές ιδιωτικοποιήσεις σε ξένους και όχι σε εγχώριους επιχειρηματίες. Για το λόγο αυτό ασκούσαν πιέσεις για τη δημιουργία «ανεξάρτητων» επιτροπών, οι οποίες θα επέβλεπαν τα προγράμματα ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας.
Λίγα χρόνια μετά το σαρωτικό ξεπούλημα της ρωσικής περιουσίας, το ταμείο απέδειξε ότι δεν σκόπευε να επαναλάβει τα λάθη του παρελθόντος. Όταν η κρίση χρέους χτύπησε το Μεξικό, οι απεσταλμένοι του ΔΝΤ κινήθηκαν αστραπιαία, με βασικό στόχο την ιδιωτικοποίηση του τραπεζικού συστήματος της χώρας. Έτσι, ενώ το 1990 υπήρχε στο Μεξικό μία μόνο ξένη τράπεζα, δέκα χρόνια αργότερα είκοσι τέσσερις από τις συνολικά τριάντα τράπεζες της χώρας είχαν περάσει σε ξένο έλεγχο. Οι συνέπειες, φυσικά, ήταν καταστροφικές για την εθνική οικονομία του Μεξικού, καθώς το τραπεζικό σύστημα λειτουργούσε με γνώμονα τη βραχυπρόθεσμη κερδοφορία ξένων ομίλων, αποφεύγοντας λιγότερο επωφελείς επενδύσεις σε ντόπιες επιχειρήσεις, που θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ανάπτυξη και την εκβιομηχάνιση της χώρας.
Το πέρασμα στην Ελλάδα
Παγιδευμένος στο χρέος και στις απαιτήσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου να δώσει άμεσα τις δημόσιες επιχειρήσεις σε ξένους επενδυτές βρέθηκε και ο Ισημερινός. Το 2002, ο πρόεδρος της χώρας Γκουστάβο Νομπόα, προκειμένου να εξασφαλίσει μια δόση δανείου ύψους 300 εκατ. δολαρίων δεχόταν ασφυκτικές πιέσεις να ιδιωτικοποιήσει το 51% της δημόσιας επιχείρησης ηλεκτρισμού. Υπεύθυνος για τον εκβιασμό, από την πλευρά του ΔΝΤ, ήταν ο γνωστός πλέον και στην Ελλάδα Μπομπ Τράα, ο οποίος είχε τοποθετήσει ανθρώπους του ταμείου στα μεγαλύτερα υπουργεία του Ισημερινού και στην Κεντρική Τράπεζα. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι πιέσεις του Τράα για ιδιωτικοποιή σεις και περικοπές, με τις οποίες θα εξυπηρετούνταν οι ξένοι δανειστές του Ισημερινού, είχαν προκαλέσει τη δραματική παρέμβαση της UNICEF. Η οργάνωση προειδοποιούσε ότι οι περικοπές, ύψους 500 εκατ. που είχε επιβάλει ο Τράα στις κοινωνικές δαπάνες, έθεταν σε κίνδυνο τις ζωές χιλιάδων παιδιών.
Ο Τράα, όμως, δεν ήταν ο μόνος θιασώτης σαρωτικών ιδιωτικοποιήσεων που θα κάνει την εμφάνισή του και στην Ελλάδα μετά την υπαγωγή στο ΔΝΤ. Ο ίδιος ο Τζέφρι Σακς βρέθηκε στην Αθήνα ήδη από τον Οκτώβριο του 2010, με αφορμή τη Σύνοδο Κορυφής των Χωρών της Μεσογειακής Λεκάνης για την κλιματική αλλαγή, στην οποία συμμετείχαν ο Γιώργος Παπανδρέου και ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών ήρθε σε επαφή με τραπεζίτες και στελέχη πολυεθνικών που δραστηριο ποιούνται στο χώρο της πράσινης ενέργειας –και θεωρητικά απειλούν άμεσα τη δημόσια λειτουργία της ΔΕΗ– αλλά και με Κινέζους επενδυτές, που εκείνη την περίο δο υπόσχονταν να βοηθήσουν την Ελλάδα. Λίγες ημέρες μετά την αποχώρησή του, ο Σακς έγραψε ένα διθυραμβικό κείμενο για τον Έλληνα πρωθυπουργό στους New York Times, στο οποίο, ούτε λίγο ούτε πολύ, τον παρουσίαζε σαν τον ηγέτη που όχι μόνο θα απομάκρυνε την Ελλάδα από τη χρεοκοπία, αλλά την έβαζε σύντομα σε τροχιά ανάπτυξης.
Στις αρχές του 2011, ο Σακς εθεάθη και πάλι μαζί με τον Τζορτζ Σόρος σε δείπνο που παρέθεσε ο οικονομολόγος Στ. Ζαββός, παρουσία κορυφαίων στελεχών της Wall Street αλλά και α ξιωματούχων από την Κίνα και τη Ρωσία. Το δείπνο, σύμφωνα με όλες τις πληροφορίες, είχε γεύση... Ελλάδας.
Πηγή: Επίκαιρα
via afterhistory
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου