Δύο αντίρροπες πολιτικές τάσεις χαρακτηρίζουν την ελληνική κοινωνία

Tην πρόσληψη της οικονομικής κρίσης και τη σύνδεσή της με ιδεολογικές και πολιτικές πρακτικές ερεύνησε το Εργαστήριο Κοινωνικής και Πειραματικής Ψυχολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου. Η έρευνα κατέδειξε ότι η κοινωνία είναι διχασμένη σε δύο επίπεδα –σε επίπεδο γενεών, με κορύφωση το ασφαλιστικό, και σε κοινωνικό και ταξικό επίπεδο– για τα οποία «δεν υπάρχει σαφής και συγκροτημένη εναλλακτική λύση», όπως σχολίασε ο επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, Σάββας Ρομπόλης. Βάσει της έρευνας, εντοπίζονται δύο τάσεις στην πρόσληψη της οικονομικής κρίσης, με διαφορετική πολιτική ταυτότητα, διαφορετική αξιακή, εργασιακή, ιδεολογική ταυτότητα και διαφορετικές κοινωνικές λογικές. Αυτές οι δύο τάσεις ταυτοποιούν διαφορετικά τον αδύναμο κρίκο της ελληνικής κοινωνίας, παραπέμπουν σε διαφορετική αίσθηση της προσωπικής ευαλωτότητας και οδηγούν σε διαφορετικές μορφές πολιτικής συμμετοχής.
Όπως εξήγησαν οι ερευνητές, η πρώτη από αυτές τις τάσεις προχωρά σε μια συμβιβασμένη και διαπιστωτική προσέγγιση της οικονομικής κρίσης. Ιδεολογικά, κυριαρχεί στο χώρο του Κέντρου, της Δεξιάς και της Άκρα Δεξιάς και θεωρεί πως για τη διαφθορά στην ελληνική κοινωνία ευθύνονται οι πολίτες. Την υποστηρίζουν άτομα με χαμηλή ευαλωτότητα επιβίωσης, που ανήκουν στο εργασιακά λιγότερο ενεργό τμήμα του ελληνικού πληθυσμού. Αυτοί πριμοδοτούν το συντηρητισμό και τον ατομικισμό και αισθάνονται κοντά σε χώρες που ενσαρκώνουν τη δυτική οικονομική κυριαρχία, δικαιολογούν το σύστημα, είναι υπέρ της υψηλής κοινωνικής κυριαρχίας, έχουν χαμηλό μειονοκεντρισμό, ενώ συμμετέχουν σε κόμματα και συνδικάτα.
Η δεύτερη τάση αποτελεί μια κριτική και καταγγελτική προσέγγιση της οικονομικής κρίσης.
Ιδεολογικά κυριαρχεί στο χώρο της Αριστεράς και της Άκρας Αριστεράς, θεωρεί πως για τη διαφθορά της ελληνικής κοινωνίας ευθύνονται οι πολιτικοί ενώ την υποστηρίζουν άτομα με υψηλή ευαλωτότητα επιβίωσης, που ανήκουν στο εργασιακά περισσότερο ενεργό τμήμα του ελληνικού πληθυσμού. Αυτοί πριμοδοτούν την αυθυπέρβαση, αισθάνονται κοντά σε χώρες της νέας παγκοσμιοποίησης, ταυτίζονται με «χώρες της κρίσης», καθώς και βαλκανικές και μεσογειακές χώρες. Τέλος, δεν δικαιολογούν το σύστημα, είναι υπέρ της χαμηλής κοινωνικής κυριαρχίας, και έχουν υψηλό μειονοκεντρισμό –δηλαδή πριμοδοτούν τη μη πλειοψηφία. Όσοι εντάσσονται στην τάση αυτή, δημοσιοποιούν την πολιτική τους έκφραση και εκδηλώνουν κινηματική συμπεριφορά.

Η διεθνής οικονομική κρίση και η έξοδος από αυτή

Πρώτο άξονα διερεύνησης αποτέλεσαν τα αίτια της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες θεώρησαν βασικότερη αιτία της την ανεπάρκεια του πολιτικού συστήματος, με δεύτερη δημοφιλέστερη απάντηση τη δολιότητα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Αναφορικά με τους υπεύθυνους της ελληνικής οικονομικής κρίσης, οι ερωτηθέντες καλούνταν να επιλέξουν ανάμεσα στο διεθνή παράγοντα (Ε.Ε., Η.Π.Α., παγκοσμιοποίηση, χρηματοπιστωτικοί οίκοι), το μεγάλο κεφάλαιο (εργοδότες και τράπεζες), τα λαϊκά και «ακραία» στρώματα (ακρο-αριστεροί, μετανάστες, εργαζόμενοι) και την «ελληνικότητά» μας (ελληνικό κράτος, ελληνική νοοτροπία, προηγούμενες κυβερνήσεις) –με την τελευταία να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο ποσοστό υπαιτιότητας.
Ως προς τους τρόπους διαχείρισης της οικονομικής κρίσης, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ του δημοσιονομικού εξορθολογισμού και της ανάπτυξης, δηλαδή την παροχή κινήτρων στον επιχειρησιακό κόσμο, τα ελεγκτικά μέτρα που θα πατάξουν τη φοροδιαφυγή και τη μείωση της σπατάλης των δημόσιων υπηρεσιών. Άλλοι τρόποι αντιμετώπισης, όπως η φορολόγηση του μεγάλου κεφαλαίου και η ενίσχυση του κράτους-πρόνοιας, θεωρήθηκαν λιγότερο αποτελεσματικοί από τους συμμετέχοντες.
Τέλος, στην ερώτηση πότε θα βγούμε από την οικονομική κρίση, το 50,4% απάντησε από το 2020 και μετά.

Ομφαλοσκοπώντας

Η ευθύνη για τη διαφθορά στην ελληνική κοινωνία αποδόθηκε από το 78,5% των ερωτηθέντων στους πολιτικούς. Μόνο το 21,5% εξ αυτών θεωρεί υπεύθυνους για τη διαφθορά τους πολίτες.
Στην αυτοτοποθέτηση των ερωτηθέντων στην πολιτική κλίμακα, το 33,14% δήλωσε ότι πρόσκειται στο κέντρο, το 26,93% στην αριστερά, το 13,25% απόλυτα αριστερά, το 12,32% δεξιά, το 4,67% απόλυτα δεξιά και το 9,69% αρνήθηκε να δηλώσει πολιτική προτίμηση.
Όπως εξήγησαν οι ερευνητές, οι απόψεις αυτών που δήλωσαν να έχουν κεντρώες πολιτικές πεποιθήσεις ταυτίζονταν συστηματικά με αυτών της δεξιάς. Πιο συγκεκριμένα, αυτές οι συμπορευόμενες ομάδες υποστηρίζουν ότι οι πολίτες ευθύνονται για την πολιτική και οικονομική παρακμή των ευρωπαϊκών κοινωνιών, τάσσονται υπέρ της ανοχής της ελαστικής εργασίας και θεωρούν υπαίτιους της οικονομικής κρίσης τα λαϊκά και «ακραία» στρώματα, ενώ δεν κρατούν κριτική στάση απέναντι στο πολιτικό σύστημα.
Όσοι πρόσκεινται στη δεξιά υποστήριξαν την ευθυδικία, ενώ όσοι τάσσονταν υπέρ αριστερών ιδεών υπογράμμισαν τη σημασία της ισότητας και της ανάγκης. Δηλαδή, υποστήριξαν ότι οι παροχές πρέπει να είναι ίσες για όλους και για όλα τα κράτη, και ανάλογες των αναγκών του καθενός και του κάθε κράτους αντίστοιχα.
Σε επίπεδο αξιολόγησης των αξιών, πιο δημοφιλής ήταν η αξία της καλής προαίρεσης και τελευταία στην κλίμακα αξιολόγησης ήρθε η συμμόρφωση. Υψηλότερης σημασίας για αυτούς που φέρονται να αποδέχονται περισσότερο το υπάρχον σύστημα είναι η αξία της εξουσίας, η επίτευξη των στόχων και η ασφάλεια. Στους συμμετέχοντες που συγκλίνουν με τις αριστερές αντιλήψεις υπερτερεί η καλή προαίρεση, η οικουμενικότητα και η αυτοστόχευση, δηλαδή η ανεξαρτησία και η δημιουργικότητα.
Στην ομάδα των αριστερών πεποιθήσεων περιλαμβάνονταν οικονομικά ενεργοί πολίτες. Αντίθετα, στην ομάδα με τις δεξιές αντιλήψεις εντάσσονταν οικονομικά ανενεργοί πολίτες, δηλαδή κυρίως συνταξιούχοι και φοιτητές. Οι ερευνητές σχολίασαν την εντυπωσιακή παρουσία των φοιτητών στη λιγότερο καταγγελτική ομάδα, λέγοντας ότι στους φοιτητές παρατηρήθηκε το φαινόμενο ναι μεν να βλέπουν το μέλλον δύσκολο, αλλά να μην αντιδρούν άμεσα στο παρόν.
Στην αίσθηση εγγύτητας με άλλους λαούς, οι ερωτηθέντες αισθάνονται πιο κοντά με τις χώρες της Μεσογείου, τις Ορθόδοξες και με τις χώρες της κρίσης, ενώ τη μεγαλύτερη απόσταση νιώθουν με τις μη δυτικές αναπτυσσόμενες χώρες. Όσον αφορά στην εμπιστοσύνη σε επιμέρους τομείς, τη μεγαλύτερη αξιοπιστία απολαμβάνει η Γαλλία με πολύ υψηλά ποσοστά να σημειώνονται στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής, της οικονομικής και στρατιωτικής βοήθειας. Στην τεχνολογία προϊόντων, αντίθετα, υπερέχουν η Γερμανία και η Ιαπωνία.
Στον προσανατολισμό της κοινωνικής κυριαρχίας, η αποδοχή και η ενδεχόμενη επιδίωξη των κοινωνικών ανισοτήτων υποστηρίχθηκε από το 9% των ερωτηθέντων ενώ το 91% ψήφισε κατά αυτών.
Τέλος, στην ερώτηση «Σε τι κοινωνία ζούμε;», υψηλότερα ποσοστά συγκέντρωσε η κοινωνία της διακινδύνευσης, ενώ άλλες επιλογές ήταν η πλουραλιστική κοινωνία πολλαπλών δυνατοτήτων, γνώσης και ευκαιριών, καθώς και η κοινωνία συμμόρφωσης, παρακμής και καταστολής.
Ο Σάββας Ρομπόλης, σχολιάζοντας τα ευρήματα της έρευνας, διέκρινε μια γενικευμένη απαισιοδοξία, ανεξαρτήτου σκεπτικού. Επισήμανε την παρουσία των φοιτητών στην πλευρά των πιο συμβιβασμένων ατόμων και υπογράμμισε ότι «Η κοινωνία είναι διχασμένη σε δύο επίπεδα. Σε επίπεδο γενεών, με κορύφωση το ασφαλιστικό και σε κοινωνικό και ταξικό επίπεδο». Τέλος, διευκρίνισε ότι «η κρίση είναι πολυπαραγοντική και στις δύο ομάδες. Και στους δύο πόλους, αυτό που μπορούμε ξεκάθαρα να διακρίνουμε είναι ότι δεν υπάρχει σαφής και συγκροτημένη εναλλακτική λύση».

Η ταυτότητα της έρευνας

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Εργαστήριο Κοινωνικής και Πειραματικής Ψυχολογίας του Πάντειου Πανεπιστημίου, και συγκεκριμένα από την ερευνητική ομάδα των Στάμου Παπαστάμου, Γεράσιμου Προδρομίτη και Ξένιας Χρυσοχόου, με την αρωγή φοιτητών και φοιτητριών. Διεξήχθη από τις 14 Νοέμβρη έως τις 9 Δεκέμβρη 2010 στο Λεκανοπέδιο Αττικής, ανάμεσα σε 1.177 άνδρες και γυναίκες, 18 ετών και άνω, με τη μέθοδο των συνεντεύξεων με ερωτηματολόγια κλειστών
απαντήσεων.
tvxs