Samir Amin – Τα νέα κοινωνικά κινήματα: Οικοδομώντας τη σύγκλιση μέσα στη διαφορετικότητα

Τα κοινωνικά κινήματα μπορούν να γίνουν πολιτικά αποτελεσματικά μόνο στο μέτρο που προτείνουν και εργάζονται για την προώθηση εφικτών εναλλακτικών λύσεων έναντι της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. 

Ο Samir Amin περιγράφει τη δημοκρατία ως τη χωρίς τέλος διαδικασία ενός αγώνα όπου τα κοινωνικά κινήματα ενσωματώνουν συνεχώς τα αιτήματα και τις επιθυμίες του κόσμου.

Μια συνέντευξη στον Fabio Petito για το Re-Public
Η συνέντευξη διεξήχθη με τη σημαντική βοήθεια του Fondazione Mediterraneo, Νάπολι, Ιταλία
Από τη γέννηση στην ωριμότητα
Fabio Petito: Θα θέλατε να σχολιάσετε με συντομία τη γέννηση και ιστορία των νέων κοινωνικών κινημάτων;
Samir Amin: Συμμετείχα στην οικοδόμηση των νέων κινημάτων από την πολύ αρχή. Κοινωνικά κινήματα υπήρχαν, ασφαλώς, πάντα στην ιστορία. Τα νέα κοινωνικά κινήματα αναδύθηκαν στη δεκαετία του ’90 ως μια αμυντική αντίδραση στην επίθεση του νεοφιλελευθερισμού ενάντια στα δικαιώματα των λαών, ειδικότερα στην επίθεση κατά του κράτους πρόνοιας στη Δύση, την κρατική προστασία στο Νότο κλπ Είναι φυσιολογικό που τα κινήματα εμφανίστηκαν αρχικά με αμυντική γραμμή. Έπειτα συνειδητοποίησαν σταδιακά πως από τη στιγμή που η πρόκληση ήταν παγκόσμια, έπρεπε να οργανωθούν επίσης σε παγκόσμια κλίμακα.
Το 1997 ιδρύσαμε το Παγκόσμιο Εναλλακτικό Φόρουμ, το οποίο αποτελούσαν οργανώσεις από την Ασία, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Ευρώπη. Το 1999 οργανώσαμε το πρώτο αντι -Νταβός στο Νταβός, που αποτέλεσε ένα μικρό επικοινωνιακό γεγονός. Λίγοι μόνο άνθρωποι ήταν παρόντες, αλλά εκπροσωπούσαν γύρω στα 50 μεγάλα συνδικάτα, αγρότες, γυναικείες και περιβαλλοντολογικές οργανώσεις. Η ιδέα της οργάνωσης του πρώτου Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ (ΠΚΦ) στο Πόρτο Αλέγκρε γεννήθηκε σ’ αυτή τη συνάντηση.

Από τότε, τα κινήματα σημείωσαν προόδους. Υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός οργανώσεων που έχουν ως στόχο την προώθηση θετικών εναλλακτικών προτάσεων. Αποκαλώ αυτή τη διαδικασία –και δεν είμαι ο μόνος- οικοδομώντας τη σύγκλιση μέσα στη διαφορετικότητα. Αυτό δεν σημαίνει ένα μοναδικό σύστημα κομμάτων ή ένα μοναδικό ιδεολογικό σύστημα. Είναι μια πολύπλοκη, ετερογενής διαδικασία που μπορεί να διευκολύνει την προώθηση εφικτών εναλλακτικών λύσεων έναντι της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.

F.P.: Μπορούν τα κοινωνικά κινήματα να γίνουν παίκτες που θα επιφέρουν πραγματική αλλαγή στις παγκόσμιες πολιτικές;

S.A.: Νομίζω ότι έχουν γίνει ήδη, παρ’όλο που είναι ακόμη πολύ αδύναμα, στο πρώτο στάδιο της ανάπτυξής τους. Τα κοινωνικά κινήματα θα γίνουν σημαντικά μόνο όταν διατυπώσουν κι εργαστούν για την αναζήτηση πραγματικών εναλλακτικών λύσεων έναντι της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης . Αναφέρομαι σε εναλλακτικές στον πληθυντικό. Οι πρακτικές συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από τη μια χώρα στην άλλη ή από τη μια περιοχή στην άλλη και κατά συνέπεια οι κοινωνικοί αγώνες πρέπει να δείχνουν ευαισθησία και να ανταποκρίνονται σε αυτές τις διαφορές.

Έθνος, Κράτος και Κόμμα

F.P.: Πιστεύετε πως το επίπεδο του έθνους-κράτους αποτελεί ακόμη την πρωταρχική αρένα για τις παγκόσμιες πολιτικές;

S.A.: Ναι. Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, η πολιτική βρίσκεται ακόμη στα χέρια των εθνικών κυβερνήσεων. Η αλλαγή των κυβερνήσεων προκύπτει στην καλύτερη περίπτωση μέσα από εκλογές και στις υπόλοιπες περιπτώσεις μέσα από άλλους δόλιους τρόπους. Δεν είναι παραγωγικό να υποθέσουμε ότι μπορούμε να υπερπηδήσουμε το εθνικό επίπεδο. Οι στρατηγικές που έχουν αναπτυχθεί στο εθνικό επίπεδο πρέπει επίσης να λάβουν υπόψη την αλληλεξάρτηση ανάμεσα στους διάφορους, ποικίλους εθνικούς χώρους. Πρέπει επίσης να έχουν περιφερειακή και διεθνή διάσταση.

F.P.: Συνάγετε ότι οι παραδοσιακές πολιτικές των κομμάτων εξακολουθούν να αποτελούν το κυρίαρχο παιχνίδι στην πόλη;

S.A.: Δεν μπορούμε να αποφύγουμε τις πολιτικές και, επομένως, τα πολιτικά κόμματα. Αυτό δεν σημαίνει πως τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις προκλήσεις των σύγχρονων κοινωνικών μετασχηματισμών.

Για παράδειγμα, τα αντι-καπιταλιστικά κόμματα έκαναν την εμφάνισή τους στο τέλος του δέκατου ένατου αιώνα ως μια ειδική μορφή πολιτικής οργάνωσης της εργατικής τάξης: το κόμμα υποτίθεται ότι εκπροσωπούσε την ταξική πρωτοπορία, ανεξάρτητα αν ήταν σοσιαλδημοκρατικό, σοσιαλιστικό ή κομμουνιστικό κόμμα. Τα κόμματα αυτά ήταν επίσης οργανωμένα γύρω από μια σειρά προτύπων δράσης: απεργία, διαμαρτυρία, εκλογή, ακόμη κι επανάσταση ή απελευθερωτικός πόλεμος.

Οι κοινωνικές συνθήκες δεν είναι πλέον οι ίδιες. Ο καπιταλισμός έχει αλλάξει, επομένως και η οργάνωση της εργασίας έχει αλλάξει. Οφείλουμε να εφεύρουμε διαφορετικές μορφές οργάνωσης για τα κοινωνικά και τα πολιτικά κινήματα. Δεν κάνω διάκριση μεταξύ κοινωνικών και πολιτικών κινημάτων: κατηγοριοποιώ κάτω απ’ τον όρο κοινωνικά κινήματα όλα όσα απορρίπτουν την παρούσα οργάνωση της κοινωνίας και αγωνίζονται για αλλαγή.

Η Ανομοιογένεια του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ

F.P.: Οι διαφορές μεταξύ των κοινωνικών κινημάτων είναι, όμως, τεράστιες. Τι κοινό έχουν πέραν του ότι αναγνωρίζουν τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση ως εχθρό τους;

S.A.: Στο τωρινό στάδιο έχετε δίκιο. Τα κινήματα που συμμετέχουν στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ παρουσιάζουν μια μεγάλη ποικιλία. Υπάρχουν επίσης ασυμμετρίες στο θέμα της σπουδαιότητας: μαζικά λαϊκά κινήματα συναθροίζονται με think-tanks και μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες που σχηματίζονται γύρω από ειδικά ζητήματα. Τα περισσότερα από τα γυναικεία κινήματα, για παράδειγμα, δεν θεωρούν χρήσιμο να συνδέουν τους αγώνες των γυναικών με ένα παγκόσμιο όραμα για το μετασχηματισμό της κοινωνίας.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να υπάρξει σημαντικό κοινό έδαφος για τα περισσότερα από αυτά, ασφαλώς όχι όλα. Αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε με την Έκκληση του Μπάμακο. Στο Μπάμακο, την πρώτη μέρα του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, ένας μεγάλος αριθμός οργανώσεων συναντήθηκαν για να συζητήσουν εάν θα ήταν δυνατόν να χτιστεί μια κοινή πλατφόρμα για περαιτέρω δράση. Από αυτή τη συζήτηση προέκυψε η Έκκληση του Μπάμακο, που ανέλυσε δέκα περιοχές με πρώτες σκέψεις και πρώτες προτάσεις. Η Έκκληση παρουσιάστηκε επίσης στο Καράκας και υιοθετήθηκε από τη μεγάλη πλειοψηφία των συμμετεχόντων.

F.P.: Ποια είναι τα πλεονεκτήματα της σημερινής πολυκεντρικής δομής του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ;

S.A.: Θα επιθυμούσα η δομή να ήταν ακόμη πιο πολυκεντρική με πέντε, έξι, δέκα μεγάλα περιφερειακά ή ακόμη κι εθνικά φόρα. Μ’ αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε να κινητοποιήσουμε περισσότερες δυνάμεις. Δεύτερον, θα υπήρχε περισσότερο κοινό έδαφος για συζήτηση. Τρίτον, θα διευκόλυνε το συντονισμό μεταξύ των κινημάτων.

F.P.: Το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ δεν κυριαρχείται, ωστόσο, από τα δυτικά κοινωνικά κινήματα;

S.A.: Δεν είναι έτσι. Αν επιχειρήσετε να δείτε πίσω απ’ τα φαινόμενα, ασφαλώς όχι. Είναι αλήθεια πως οι δυτικές, και κυρίως οι ευρωπαϊκές, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις βρίσκονται παντού κι αυτό οφείλεται στο ότι διαθέτουν πόρους.

Ωστόσο, αν κοιτάξετε τη συμμετοχή στις συζητήσεις στο εσωτερικό του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ, θα διαπιστώσετε τη σημασία των μη δυτικών μαζικών λαϊκών κινημάτων. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Σε ό,τι αφορά στους αγώνες των αγροτών, η Via Campensina που κατάφερε να συγκεντρώσει τις πιο δραστήριες αγροτικές οργανώσεις, κυρίως στη Λατινική Αμερική, είναι εξαιρετικά ισχυρή, πολύ περισσότερο από τις δυτικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις. Η Via Campensina οικοδόμησε πρόσφατα δεσμούς με αγροτικές οργανώσεις σε χώρες πολύ διαφορετικές όπως στη Δυτική Αφρική, τη Νότια Αφρική, την Ινδία, ακόμη και την Κίνα.

Δημοκρατία: Κρίση και αποφάσεις

F.P.: Είναι τα κοινωνικά κινήματα θεμελιώδη για την επίτευξη της παγκόσμιας δημοκρατίας;

S.A.: Τα κοινωνικά κινήματα αποτελούν σημαντικό εργαλείο για την πρόοδο της δημοκρατίας. Προτιμώ να χρησιμοποιώ τη λέξη εκδημοκρατισμός, που παραπέμπει σε μια διαδικασία χωρίς τέλος. Δεν μπορούμε να συρρικνώσουμε τη δημοκρατία σε πρότυπο . Η δημοκρατία αποτελεί προϊόν ενός συνεχούς αγώνα, στον οποίον μετέχουν ιδίως τα θύματα του συστήματος. Πρέπει να συνδέσουμε τη δημοκρατία με την έννοια της κοινωνικής προόδου. Η δημοκρατία χωρίς κοινωνική πρόοδο δεν γίνεται τελικά αποδεκτή απ’ το λαό, χάνει τη νομιμότητά της. Γι’ αυτό η σύνδεση της δημοκρατίας με νεοφιλελευθερισμούς όλων των ειδών έχει οδηγήσει σε αδιέξοδο, έχει απειλήσει την ίδια τη δημοκρατία.

Στο παρελθόν, η κοινωνική πρόοδος είχε επιτευχθεί χωρίς δημοκρατία, ενώ στις πρώην κομμουνιστικές χώρες ή τα εθνικο-λαϊκά κράτη, όπως η Αργεντινή του Περόν ή η Αίγυπτος του Νάσερ. Αυτές ήταν περιπτώσεις που η κοινωνική πρόοδος είχε εκπορευτεί από τα πάνω και έμοιαζε για ένα διάστημα να λειτουργεί. Τώρα, όμως, η σελίδα άλλαξε.

F.P.: Ναι, διαπιστώνουμε μια διαδεδομένη ανησυχία ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση σε παγκόσμια κλίμακα.

S.A.: Στις δημοκρατικές χώρες, ο νεοφιλελευθερισμός έχει απο-νομιμοποιήσει τη δημοκρατία όσο περισσότερο γίνεται. Το 1973, η Τριμερής Επιτροπή –σημειώστε ότι εκπρόσωπος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ο Σάμουελ Χάντιγκτον- ανέφερε ότι το φιλελεύθερο σύστημα υποφέρει από υπερβολική δημοκρατία. Συμφωνώ με το ακριβώς αντίθετο: το σύστημα, όσο δημοκρατικό κι αν είναι, υποφέρει πάντοτε από την όχι αρκετή δημοκρατία, εφόσον συνδέουμε τη δημοκρατία με την πολιτικοποίηση των λαών και με πρωτοβουλίες και δράσεις που έρχονται από τα κάτω.

Να πού μπορούν τα κοινωνικά κινήματα να παίξουν ρόλο. Μπορείτε να την ονομάσετε συμμετοχική δημοκρατία, αν θέλετε. Το θέμα είναι να υπερβούμε την έννοια και την πρακτική της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, να αναλογιστούμε τη δημοκρατία ως μια διαδικασία χωρίς τέλος όπου τα κινήματα ενσωματώνουν συνεχώς τα αιτήματα και τις επιθυμίες των λαών.

F.P.: Πώς αποτιμάτε τις πρόσφατες διαμαρτυρίες των φοιτητών στη Γαλλία κατά της προσωρινότητας της εργασίας;

S.A.: Η προσωρινότητα υπήρχε πάντα στο καπιταλιστικό σύστημα. Τριάντα χρόνια πριν η προσωρινότητα αντιστοιχούσε σε περίπου 15% των εργαζόμενων, σ’ αυτή την κατάσταση βρίσκονταν οι σχετικά νέες γυναίκες, η εργασία των μεταναστών και ήταν κυρίως χαρακτηριστική στις αγροτικές περιοχές. Αντίθετα, η προσωρινότητα αφορά σήμερα περίπου 50% των εργαζόμενων. Αυτή είναι μια τεράστια, αρνητική αλλαγή, που σηματοδοτεί κοινωνική οπισθοδρόμηση. Έχει σημασία επίσης να σημειώσουμε πως προσωρινότητα αυξήθηκε χωρίς πολύ θόρυβο.

Οι διαμαρτυρίες στη Γαλλία ήταν οι πρώτες μαζικές αντιδράσεις ενάντια στην προσωρινότητα στον κόσμο. Για πρώτη φορά, όλα τα συνδικάτα στη Γαλλία συμμετείχαν στις διαμαρτυρίες ενάντια στη Σύμβαση Πρώτης Απασχόλησης (ΣΠΑ). Είναι ένα σημάδι ότι το κίνημα κατά της προσωρινότητας μπορεί να εξαπλωθεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στη Βρετανία, τη Γερμανία, την Ισπανία κ.α.

Οι Προκλήσεις της Ευρωπαϊκής Αριστεράς

F.P.: Ποιες είναι οι προκλήσεις που οφείλει να αντιμετωπίσει η ευρωπαϊκή αριστερά προκειμένου να οικοδομήσει ένα μαζικό κίνημα από τα κάτω;

S.A.: Στο διάστημα των τελευταίων 20-30 χρόνων η πλειοψηφία του αριστερού εκλογικού σώματος στην Ευρώπη, σοσιαλδημοκράτες, κομμουνιστές ή πρώην κομμουνιστές, έχουν σταδιακά αποδεχτεί τον ατλαντισμό και τον νεοφιλελευθερισμό. Αυτή η εξέλιξη άνοιξε το δρόμο στους δημαγωγούς της άκρας δεξιάς και αναζωπύρωσε ξανά τον σοβινιστικό εθνικισμό.

Σταδιακά, η αριστερά το αναγνωρίζει αυτό. Τα κινήματα κατά της προσωρινότητας στη Γαλλία δείχνουν ότι κάτι αλλάζει και τμήματα της αριστεράς κινούνται κατά της νεοφιλελεύθερης ατζέντας.

F.P.: Είναι η κεντροαριστερή επιλογή που προτείνεται σήμερα στην Ευρώπη σημάδι πολιτικής οπισθοδρόμησης;

S.A.: Όχι, δεν θέλω να καταδικάσω την κεντροαριστερά συλλήβδην. Αντίθετα, νομίζω πως μια συμμαχία ανάμεσα στην αριστερά και την κεντροαριστερά είναι ζωτικής σημασίας. Χωρίς αυτήν, δεν υπήρξε ποτέ νίκη της αριστεράς. Ακόμη κι ο Μάο είπε πως μια προοδευτική χώρα θα έπρεπε να κυβερνάται από την κεντροαριστερά. Δεν μπορεί κανείς να κυβερνήσει χωρίς την πλειοψηφία και η πλειοψηφία βρίσκεται στην κεντροαριστερά.
www.re-public.