ΦΑΚΕΛΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ: Η αποδόμηση των συλλογικών εργασιακών σχέσεων

Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας μετά το νόμο 3899/2010 
του Τάσου Πετρόπουλου (*)

Η «αρχιτεκτονική» του ν. 1876/1990, που διαμόρφωσε (κατ’ επιταγή του Συντάγματος) το θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης του συστήματος συλλογικής αυτονομίας και διασφάλισε επί δύο δεκαετίες συνθήκες εργασιακής ειρήνης και κοινωνικής προόδου, οικοδομήθηκε γύρω από την εξής βασική φιλοσοφία:

Τα ευρύτερα πεδία ρύθμισης (εθνικές γενικές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας /ΣΣΕ/, κλαδικές, ομοιοεπαγγελματικές) έθεταν κατώτατα όρια προστασίας κατά τρόπο γενικό, ώστε να διασφαλίζεται σε κάθε περίπτωση ένα στοιχειώδες επίπεδο όρων αμοιβής και εργασίας και να διαμορφώνονται παράλληλα όροι υγιούς ανταγωνισμού ανά επαγγελματική κατηγορία και κλάδο οικονομικής δραστηριότητας.

Με τις επιχειρησιακές ΣΣΕ εργοδότες και εργαζόμενοι μπορούσαν να βελτιώνουν το επίπεδο της προστασίας ανάλογα με τις ιδιαίτερες δυνατότητες και ανάγκες της επιχείρησης. Βασικός συνεκτικός άξονας των διαφόρων αυτών επιπέδων ρύθμισης ήταν η αρχή της εύνοιας, η αξίωση δηλαδή εφαρμογής, σε περίπτωση σύγκρουσης, της ευνοϊκότερης για τον εργαζόμενο ρύθμισης, ανεξαρτήτως επιπέδου.

Με το ν. 3899/2010 και την πρόβλεψη Ειδικών Επιχειρησιακών ΣΣΕ που μπορούν να αποκλίνουν από τις κλαδικές, η παραπάνω φιλοσοφία ανατρέπεται και η ρύθμιση, στο ειδικότερο επίπεδο της επιχείρησης, μπορεί να αποτελεί το όχημα για την παράκαμψη των κατώτατων ορίων προστασίας.

«Νόμος» η βούληση του εργοδότη

Στο πλαίσιο κάθε επιμέρους επιχείρησης, όπου οι σχέσεις εργοδότη - εργαζόμενου προσωποποιούνται και η σύγκρουση συμφερόντων προσλαμβάνει συγκεκριμένο και απτό περιεχόμενο, ο εργοδότης μπορεί να αξιώσει και να επιτύχει την απεμπόληση από τους εργαζόμενους όρων αμοιβής και εργασίας που συμφωνήθηκαν ή κατακτήθηκαν σε επίπεδο κλάδου.

Η δυνατότητα επέκτασης της ισχύος ΣΣΕ (σε χώρους που στερούνται συνδικαλιστικής εκπροσώπησης) καταργείται, ενώ ο αριθμός των θέσεων εργασίας ή ακόμα και θέματα που ρυθμίζονταν με μονομερώς αναγκαστικού δικαίου διατάξεις (όπως οι όροι και οι προϋποθέσεις μερικής απασχόλησης, εκ περιτροπής εργασίας και διαθεσιμότητας) μπορούν πλέον να ρυθμίζονται απευθείας με τις Ειδικές Επιχειρησιακές ΣΣΕ, χωρίς πλέον ένα προδιαγεγραμμένο, στοιχειώδες, κατώτατο επίπεδο προστασίας.

Την ίδια στιγμή, το σύστημα Μεσολάβησης και Διαιτησίας, το θεσμικό πλαίσιο, που διασφάλιζε μέχρι τώρα την επίτευξη σε κάθε περίπτωση ρύθμισης που έτεμνε τη συλλογική διαφορά και διασφάλιζε τον κοινωνικό συμβιβασμό ακόμα και σε περιπτώσεις άρνησης ή αποτυχίας των διαπραγματεύσεων, μπορεί πλέον να υπηρετεί το θεσμικό του ρόλο μόνο σε ό,τι αφορά τον καθορισμό του βασικού μισθού.

Κάθε άλλος όρος αμοιβής και εργασίας, εάν δεν ρυθμιστεί με ΣΣΕ (σε περίπτωση που κάποιο από τα μέρη δεν συμπράξει στη σύναψη ΣΣΕ), θα ρυθμίζεται με τις ατομικές συμβάσεις ή θα παραμένει αρρύθμιστος και έτσι η τύχη των εργασιακών σχέσεων θα επαφίεται στο διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη.

Στον αέρα οι Συλλογικές Συμβάσεις

Όροι αμοιβής και εργασίας που ρυθμίζονταν μέχρι σήμερα με ΣΣΕ θα μπορούν τώρα να τροποποιούνται ή, κατ’ αποτέλεσμα, να καταργούνται μονομερώς από τον εργοδότη.

Αποδομείται λοιπόν η «αρχιτεκτονική» του συστήματος συλλογικής αυτονομίας του ν. 1876/1990. Και οι συλλογικές εργασιακές σχέσεις οργανώνονται, πλέον, εν πολλοίς, γύρω από ένα δίλημμα: απόκλιση από τα κατώτατα όρια προστασίας τους κλάδου ή απουσία ρύθμισης;

Η δυνατότητα αποκλίσεων από τα κατώτατα όρια του κλάδου με Ειδική Επιχειρησιακή ΣΣΕ προϋποθέτει τη σύμπραξη του επιχειρησιακού σωματείου, θα σπεύσουν πολλοί να αντιτείνουν. Οι εκατοντάδες αιτήσεις αναγνώρισης επιχειρησιακών σωματείων που υποβλήθηκαν μαζικά στα πρωτοδικεία της χώρας, η σπουδή των εργοδοτών για τη σύσταση των σωματείων αυτών και ο ζήλος με τον οποίο κάθε λογής παράγοντες του δημοσίου διαλόγου (εγχώριοι ή ξένοι) παροτρύνουν για απλούστευση και επιτάχυνση των διαδικασιών ίδρυσης συνδικάτων στο επίπεδο της επιχείρησης, προϊδεάζουν για την απάντηση.        

(*) OΤάσος Πετρόπουλος είναι Δικηγόρος, Μεσολαβητής και Διαιτητής του ΟΜΕΔ
pressinaction