ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Τσιάμης Γιώργος
Δρ. Πειραματικής Κοινωνικής Ψυχολογίας
Κοινωνιολόγος
Σύμβουλος Επικοινωνίας

ΜΕΡΟΣ 1ο: ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Ζούμε σε μία εποχή όπου η Ιστορία αποφάσισε να τρέξει με μεγάλες ταχύτητες. Σταθερές καταρρέουν, αυτονόητες ερμηνείες κρίνονται πλέον ανεπαρκείς και το συνηθισμένο βόλεμα, τουλάχιστον στο δυτικό κόσμο, φαίνεται να χάνεται οριστικά. Η Ιστορία φρόντισε να μας προσφέρει σ’ αυτές τις στιγμές μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της. Ωστόσο αυτό που για τον ερευνητή (τον ιστορικό, τον κοινωνικό επιστήμονα, τον οικονομολόγο) ακούγεται συναρπαστικό το ίδιο γεγονός θα προκαλέσει όχι ένα απλό ξεβόλεμα άλλα αντίθετα ψυχικό πόνο, αδυναμία κοινωνικής προσαρμογής, πείνα και εξαθλίωση σε μεγάλα κοινωνικά στρώματα του δυτικού κόσμου. Η Ιστορία επανεκινείται εις πείσμα αυτών που τόσο επιπόλαια προέβλεψαν το τέλος της. Μέσα σε ένα τέτοιο ιστορικό περιβάλλον ξεπρόβαλλε και η «ελληνική κρίση». Αν είμαστε αποφασισμένοι να την ξεπεράσουμε τότε πρώτα πρέπει να κατανοήσουμε το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο που διαμορφώνεται. Οφείλουμε να επαναθεμελιώσουμε μία συνολική αφήγηση για τα πράγματα προς το συμφέρον των λαών και των εργαζομένων.
Το έργο φαντάζει αρχικά δύσκολο καθώς ως καταναλωτές «πληροφοριών», ως εκτελεστές κοινωνικών σχεδίων και τρομολαγνικών αφηγήσεων έχουμε καταρρεύσει ως άτομα.
Ωστόσο το πρόβλημα είναι πολύ πιο απλό αν αρχίζουμε να σχηματοποιούμε αντικειμενικά τα δεδομένα, αν δώσουμε όνομα στις, υποτιθέμενα, ασαφείς ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες. Πίστεψε με τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά στην κατανόησή τους. Εκείνο που τρομάζει είναι η ίδια η δράση. Συνηθισμένοι σε μία κομφορμιστική αποχαύνωση αρνούμαστε να κατανοήσουμε, για τον απλό λόγο ότι τότε θα πρέπει να πάρουμε τη μοίρα στα χέρια μας πιεζόμενοι σε δράση. Ένα είναι σίγουρο. Αυτή η κρίση έχει πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και θα οδηγήσει σε νέους ορίζοντες. Το ποιοι θα είναι αυτοί οι ορίζοντες θα καθοριστεί από την κοινωνική κινητοποίηση. Τα ζάρια είναι στον αέρα. Αν θα οδηγηθούμε σε μία νέα φεουδαρχία ή σε μία ολοκληρωμένη και βαθειά δημοκρατία αυτό θα εξαρτηθεί από τη δράση των κοινωνικών υποκειμένων, την αποφασιστικότητά τους να θέσουν τέρμα στην ανελευθερία, στην κοινωνική ανισότητα, στην ταξική εξαθλίωση, στον κοινωνικό δαρβινισμό, στην οικονομική εξαθλίωση και την ανακοπή της πορείας προς έναν οικολογικό Αρμαγεδδών.

Ποιο είναι λοιπόν το διεθνές κοινωνικό σχήμα που προσδιορίζει τις ορίζουσες της κοινωνικής κρίσης;

1. Η άνοδος των traders.

Ο Galbraith προέβλεψε την άνοδο των executives, των γενικών διευθυντών και διευθυντών, ως απάντηση στην αποσταθεροποίηση του κοινωνικού συστήματος που προκλήθηκε από την καταστροφική δράση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου. Είναι η εποχή που η έννοια του δημοσίου αγαθού δεν έχει χάσει την αξία της. Δημόσιο αγαθό σημαίνει κυρίως ότι όλοι, ανεξάρτητα από τα ιδιαίτερα φυλετικά, κοινωνικά ή οικονομικά χαρακτηριστικά δικαιούμαστε ένα minimum παροχών και φυσικά δικαιωμάτων. Ο καπιταλισμός έπρεπε να δρα ορθολογιστικά και περισσότερο κοινωνικά σε μία εποχή που υπήρχε ένας υποτιθέμενος δεύτερος κόσμος. Executives, τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, δρώντας ορθολογικά, έλεγχαν τις μονάδες παραγωγής όσο και τις διαδικασίες με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε και η μονάδα παραγωγής να προσπορίζεται κέρδη, αλλά και όλες οι κοινωνικές κατηγορίες να έχουν στη διάθεσή τους μέσα και αγαθά για ένα minimum αξιοπρεπούς διαβίωσης.

Αυτό αρχίζει να αμφισβητείται σταδιακά πρώτα στις παρυφές του καπιταλιστικού συστήματος, κυρίως στη Λατινική Αμερική κατά τη δεκαετία του 70 όσο και στο κέντρο του καπιταλισμού στη δεκαετία του 80 (Ρίγκαν στις ΗΠΑ, Θάτσερ στη Μ. Βρετανία κ.λ.π.). Σε επίπεδο οικονομικής θεωρίας αρχίζει να επικρατεί το θεωρητικό μοντέλο της Σχολής του Σικάγου (μία περιθωριακή, ως τότε θεωρία με έντονα δογματικά – θρησκόληπτα στοιχεία) που ευνοεί έναν άκρατο οικονομικό φιλελευθερισμό και έναν απίστευτο κοινωνικό δαρβινισμό. Με την κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ οι εξελίξεις επιταχύνονται ραγδαία. Ο καπιταλισμός βρίσκει καινούργιο γεωγραφικό και κοινωνικό περιβάλλον για να επεκταθεί.

Αυτήν την εποχή έχουμε την σταδιακή επιτάχυνση της μετακίνησης κεφαλαίων, η οποία τελικά θα αποκτήσει ιλιγγιώδεις ταχύτητες σε πλανητικό επίπεδο. Προσοχή όταν λέμε πλανητικό εννοούμε το σύνολο του λεγόμενου Δυτικού Κόσμου, τις εδαφικές περιφέρειες του πρώην Ανατολικό Μπλοκ, και την καπιταλιστική περιφέρεια (Νοτιοανατολική Ασία, Λατινική Αμερική, Ν. Αφρική κ.λπ.) Δε συμπεριλαμβάνονται χώρες του καπιταλιστικού παράδοξου όπως και κυρίως η Κίνα και δευτερευόντως η Ινδία.

Είναι η εποχή της εμπορίας του χρήματος. Σταδιακά εκείνο που ενδιαφέρει δεν είναι η παραγωγή αγαθών αλλά η βίαιη και ιλιγγιώδης συσσώρευση κεφαλαίου, το κέρδος από την εμπορία του χρήματος. Αυτό το, κατά τον Marx, απόλυτο φετιχιστικό προϊόν αυτονομείται από την παραγωγή αγαθών και αποκτά μία ιδιαίτερη λογική συσσώρευσης. Είναι οι εποχή των traders, όπως πολύ σωστά το επισημαίνει και ο A. Touraine.

Οι traders αποτελούν μία ιδιαίτερη κοινωνική κατηγορία διαχείρισης κεφαλαίου. Με τρόπο ριψοκίνδυνο και παγκόσμια συνολικό ελέγχουν και επιβάλλουν την ταχύτατη εμπορία του χρήματος. Αυτό συμβαίνει σε μία περίοδο που, στον Δυτικό Κόσμο, η εμπράγματη ιδιοκτησία (επιχειρήσεων, γης κ.λ.π.) αποκτά περισσότερο έμμεσο και λιγότερο ξεκάθαρο χαρακτήρα (μέσω της πολλαπλής μετοχοποίησης) ως συνέπεια της διεύρυνσης της «μετοχοποιημένης ιδιοκτησίας». Το χρήμα, η μετοχή, τα παράγωγα θολώνουν την άμεση ιδιοκτησία σε νομική βάση αλλά την ενισχύουν από κοινωνική άποψη. Traders, λοιπόν, είναι εκείνα τα άτομα που δουλεύουν για λογαριασμό άλλων (πρώην ιδιοκτητών και νυν μετόχων) ή για δικό τους λογαριασμό με σκοπό την ταχύτατη έκλυση κέρδους από την εμπορία χρήματος. Το μέγεθος της κυκλοφορίας του χρήματος εξαρτάται όλο και λιγότερο από την παραγωγική βάση (παραγωγή αγαθών και παροχή υπηρεσιών) και όλο περισσότερο από έναν «καζινοποιημένο» τυχοδιωκτισμό. Η κτηματική φούσκα είναι μέρος της ευρύτερης φούσκας που δημιουργείται από αυτήν την παράδοξη αυτονόμηση του εμπορεύματος χρήμα. Φυσικά το σκάσιμό της θα έχει ολέθριες κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.

2. Ο μύθος του ανορθολογισμού

Οι ταχύτατες αλλαγές που βιώνουμε σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο, το σάρωμα των μεταπολεμικών κοινωνικών συμβολαίων ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και κατηγορίες, η παγκοσμιοποίηση των αγορών χρήματος, η αποσπασματική πληροφόρηση που δεχόμαστε, η ιδιοτέλεια των Μ.Μ.Ε. και η ισχυρή εξάρτησή τους από χρηματοπιστωτικά συμφέροντα, η αδυναμία μας να παρέμβουμε στις εξελίξεις συνεπεία της ανικανότητάς μας να δομήσουμε μία συνολική αφήγηση και ένα συνεκτικό ερμηνευτικό σχήμα των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών διεργασιών που συντελούνται σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο μας οδηγούν σε μία αδυναμία ενέργειας και παρέμβασης στις τρέχουσες εξελίξεις και πολύ περισσότερο μας κάνουν να αισθανόμαστε ότι το παράλογο είναι που χαρακτηρίζει τις διεθνείς εξελίξεις.

Στην πραγματικότητα όχι μόνο δεν κρύβεται κάποιος ανορθολογισμός πίσω από αυτές τις παγκόσμιες διαδικασίες αλλά το αντίθετο ισχύει. Αυτά που βιώνουμε είναι το αποτέλεσμα απόλυτα ορθολογικών διεργασιών που καθοδηγούνται και τελικά ευνοούν την ελίτ της άρχουσας τάξης. Αντίθετα αυτό που συνηθίζαμε να αποκαλούμε εργατική τάξη, εργαζόμενο λαό, προλεταριάτο τείνει να μένει εκτός των διαδικασιών εξισορρόπησης του κοινωνικού συστήματος με την βαθμιαία υποβάθμισή του σε εξωσυστημικό στοιχείο (άνεργος, μερικά απασχολούμενος, κοινωνικά αποκλεισμένος, εθνικό ή κοινωνικό μειονοτικό στοιχείο.) Παράλληλα υποβαθμίζεται ο ρόλος, το κοινωνικό status και η αγοραστική δύναμη των μεσαίων στρωμάτων, τα οποία σταδιακά προλεταριοποιούνται.

Όλα αυτά είναι συνέπεια ορθολογικών δράσεων των μεγαλοεμπόρων χρήματος, αυτών που καθοδηγούν το λεγόμενο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Γη, υπηρεσίες και παραγωγή αποτιμούνται με βάση την εφήμερη ικανότητά τους να αποδίδουν χρήμα έστω και αν αργότερα οι τιμές καταρρέουν ή μάλιστα ακόμη καλύτερα αν το τελευταίο συμβεί. Είναι η λεγόμενη οικονομία της καταστροφής που διέπεται από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Ένα. Αδιαφορία για τα πραγματικά παραγωγικά δεδομένα μίας επιχείρησης ή ενός κράτους.

Δύο. Απαξίωση της έννοιας του κοινωνικού αγαθού και συνακόλουθα της κοινωνικής, συνεταιριστικής ή δημόσιας επιχείρησης.

Τρία. Περιοδική κεφαλαιακή καταστροφή των εύρωστων παραγωγικών μονάδων προκειμένου αυτές να «επαναμετοχοποιούνται», με τιμή μετοχής σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο προκειμένου το παιχνίδι της κερδοσκοπίας να αρχίζει από την αρχή.

Τέσσερα. Σάρωση των παιδαγωγικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δομών και δομών πρόνοιας και κοινωνικής ανακούφισης προκειμένου αυτές να μετοχοποιούνται και να μπαίνουν στο κερδοσκοπικό παιχνίδι.

Πέντε. Γιγάντωση της ανεργίας και της επισφαλούς εργασίας προκειμένου να πέφτουν τα κόστη παραγωγής και συνακόλουθα να αυξάνεται η κεφαλαιακή απόδοση, μειώνοντας έως εξαφανίζοντας την όποια «ενοχλητική» συνδικαλιστική ή κοινωνική αντίδραση.

Έξι. Άρνηση επένδυσης του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου σε πραγματικά νέες παραγωγικές δομές οι οποίες απαιτούν χρόνο προκειμένου να χτιστούν καθώς αυτό επιβραδύνει την χρηματοπιστωτική απόδοση.

Επτά. Εξαγορά των εύρωστων δημοσίων επιχειρήσεων.

Οκτώ. Μείωση της φορολογίας των παρασιτικών χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων και συνακόλουθη μεταφορά εισοδήματος από τα μεσαία, χαμηλά και πολύ χαμηλά κοινωνικά στρώματα προς την ανώτατη κοινωνική τάξη (upper social class)

Εννέα. Εύνοια σε επιχειρήσεις της καταστροφής που εμπλέκονται σε πολέμους προκειμένου αυτές είτε να τον διεξάγουν άμεσα είτε να αναλάβουν τη διαχείριση των ηττημένων κρατών κατά παραχώρηση από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

Δέκα. Απαξίωση του κρατικού τομέα και του διεθνούς δικαίου προκειμένου το χρηματοπιστωτικό σύστημα να δρα ανεξέλεγκτο και σίγουρο για την ασυλία του.

«Το Δόγμα του Σοκ – Η άνοδος του Καπιταλισμού της Καταστροφής (2007, εκδόσεις Λιβάνη) της Καναδέζας ερευνήτριας Naomi Klein περιγράφει με παραστατικό και συνεκτικό τρόπο τις συνέπειες αυτών των λειτουργιών και για το πώς ολόκληροι λαοί (στη Λατινική Αμερική, Ασία, Νότια Αφρική, Ιράκ) πέφτουν θύματα αυτής της νέας μορφής του Καπιταλισμού.

Σε πολιτικό επίπεδο τα λεγόμενα Δεξιά, Δημοκρατικά και «Σοσιαλιστικά» κόμματα έχουν τεθεί από τη δεξιά γραμμή του πολιτικού φάσματος και εφαρμόζουν ίδιες πολιτικές με αποτέλεσμα την κατάρρευση της πραγματικής εκλογικής αντιπροσώπευσης της μεγάλης μάζας του πληθυσμού. Οι κοινωνίες αδυνατούν να εκπροσωπηθούν πολιτικά καθώς ο πολιτικός ανταγωνισμός και η σύγκρουση των ιδεών ( ο πυρήνας της δημοκρατίας) έχει καταρρεύσει από την ιταμή συνθηκολόγηση των λεγόμενων σοσιαλδημοκρατικών και κεντρώων κομμάτων. Οι δυνατότητες εκτόνωσης ή κοινωνικής αναγέννησης θα προέλθουν εξωσυστημικά και σε κυρία αντίθεση με το υπάρχον πολιτικό και κομματικό κατεστημένο.

Οι αντιδράσεις των φοιτητών στη Χιλή, των αγανακτισμένων στη Νότια Ευρώπη, των βίαιων αντιδράσεων στο Ην. Βασίλειο θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη μαγιά μίας καινούργιας πολιτικής και κοινωνικής πρότασης σε συνεργασία με τις εναπομείνασες υγιείς προοδευτικές δυνάμεις. Αρκεί οι διεργασίες αυτές να οδηγήσουν σε ένα νέο πολιτικό πρόταγμα. Σε αντίθετη περίπτωση θα διολισθήσουμε σε ακραίες αντιδραστικές καταστάσεις με πλήρη και θεσμική στέρηση της ελευθερίας μας.
spartacusbund