του Γιάνη Βαρουφάκη
Το μεγάλο «γεγονός» των περασμένων μηνών ήταν η απόφαση της Γερμανίας να βάλει τέλος, τουλάχιστον έως τον επόμενο Σεπτέμβριο, στα σενάρια περί Grexit, δηλαδή αποπομπής της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Αυτή η απόφαση, που πρωτοφάνηκε με την επίσκεψη της κ. Μέρκελ στην Αθήνα και τις μετέπειτα δηλώσεις της, έδωσε μια ανάσα στην κυβέρνηση και δημιούργησε αρκετή εμπιστοσύνη για να βγάλουν πολλοί συμπολίτες μας από τα στρώματα και τα σεντούκια ευρώ των 500 και των 200 και να τα ξανακαταθέσουν στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Ακόμα και συνάδελφοι όπως ο Nuriel Roubini ή ο Willem Buiter παραδέχθηκαν ότι η Grexit που προέβλεπαν με τόση αυτοπεποίθηση, αναβάλλεται. Πρόκειται για μια θετική εξέλιξη η οποία όμως, δυστυχώς, δεν αρκεί για να αναστρέψει την καθοδική πορεία της χώρας, παρόλο που την επιβραδύνει. Το σημερινό άρθρο έχει διττό στόχο. Πρώτον, να θυμίσει κάτι που πολλοί έχουν ξεχάσει: Το σενάριο αποπομπής της Ελλάδας, η Grexit, δεν ήταν κάποια πλεκτάνη «κακών ξένων» ή επαίσχυντων αντι-μνημονιακών (όπως του λόγου μου), αλλά δημιούργημα της ελληνικής ηγεσίας, κάποια στιγμή την περίοδο Μαΐου-Νοεμβρίου 2011, που στόχο είχε να τρομοκρατήσει τους βουλευτές της πλειοψηφίας, αλλά και το πλατύ κοινό, ώστε να καμφθούν οι αντιδράσεις στις αδιέξοδες πολιτικές που προσπαθούσαν, και προσπαθούν, να περάσουν από το κοινοβούλιο οι κυβερνώντες μας.
Πολύ αργότερα, τουλάχιστον οκτώ μήνες μετά, άδραξαν την ευκαιρία να μιλήσουν περί Grexit αρχικά οι Γερμανοί τραπεζίτες της Φραγκφούρτης και κατόπιν το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες (στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τις εξελίξεις τόσο στην Αθήνα όσο και στη Γερμανία).
Ο δεύτερος στόχος του άρθρου είναι περισσότερο προσωπικός. Τρία χρόνια τώρα επιμένω (και από τις σελίδες του protagon) στην άποψη ότι:
(α) η χώρα δεν πρέπει σε καμία των περιπτώσεων να βγει από την Ευρωζώνη (παρ'όλα τα προβλήματα της συμμετοχής μας σε αυτό το απαίσιο κοινό νόμισμα),
(β) δεν υπάρχει πιθανότητα να μας διώξουν από την Ευρωζώνη χωρίς να καταρρεύσει πάραυτα το ευρώ, και
(γ) η βέλτιστη στρατηγική μας εντός του ευρώ είναι η εναντίωση στους όρους της δανειακής συμφωνίας, η οποία πρέπει να πάρει τη μορφή μη συμμόρφωσης σε συγκεκριμένα σκέλη της (π.χ. δανεισμός του δημοσίου από τις τράπεζες για αποπληρωμή ομολόγων κατοχής της ΕΚΤ, ύψος μέτρων για το 2013 κ.λπ.).
Τώρα που η κ. Μέρκελ επιβεβαίωσε το (β), δέχομαι ερωτήματα τύπου «Ο Ρουμπίνι παραδέχθηκε το λάθος του. Εσύ;» ή «Είδες που δεν μας έβγαλαν από τo ευρώ;». Το πρόβλημα με αυτά τα ερωτήματα είναι ότι αποδεικνύουν πως στη χώρα μας είναι πολύ δύσκολο να γίνει σοβαρός διάλογος, όταν ο ένας διαστρεβλώνει τα λόγια του άλλου για το θεαθήναι. Οπότε, επιτρέψτε μου μια σύντομη «βιογραφία» του Grexit (βασιζόμενος για ευκολία σε άρθρα που δημοσιεύτηκαν εδώ, στο protagon) ώστε να μπορούμε να ανταλλάσσουμε απόψεις στη βάση της ιστορικής μνήμης και επιχειρημάτων, και όχι της παραπληροφόρησης.
Κατ’ αρχάς, να θυμίσω ότι, μέχρι να ξεσπάσει η κρίση, το μόνο κόμμα το οποίο πρέσβευε την επιστροφή στη δραχμή ήταν το ΚΚΕ, συνεπές με την τοποθέτησή του εναντίον της οποιασδήποτε σχέσης με την Ε.Ε. Πράγματι, αν ανατρέξετε στις εφημερίδες του πρόσφατου παρελθόντος, θα δείτε ότι καμία σοβαρή συζήτηση περί Grexit δεν είχε γίνει πριν τον Μάιο του 2011. Υπήρχαν βέβαια καλοί συνάδελφοι, όπως ο Κώστας Λαπαβίτσας, ο Nuriel Roubini, και ο Mark Weisbrot, που συνιστούσαν στην Ελλάδα να κάνει όπως και η Αργεντινή, να πτωχεύσει και να βγει από το ευρώ (όπως η Αργεντινή είχει «σπάσει» την 1-προς-1 ισοτιμία του πέσο με το δολάριο). Όμως στην Ελλάδα, από τότε που το δημόσιο πτώχευσε, το 2010, και προσπάθησε να συγκαλύψει την πτώχευσή του με τα μνημονιακά δάνεια, το μέγα ζητούμενο δεν ήταν η παραμονή στο ευρώ.
Στις 17 Σεπτεμβρίου του 2010 έγραφα: «Ατενίζοντας τη μετά το 2012 εποχή, προβλέπω το εξής: Η δανειοδότηση του ελληνικού δημοσίου από την τρόικα θα συνεχισθεί (με ειδεχθείς όρους) για αρκετά χρόνια μετά την επίσημη λήξη του Μνημονίου. Στάση πληρωμών εκ μέρους της Ελλάδας δεν θα αφήσουν να γίνει επειδή, δεδομένης της επένδυσης της τρόικας στο Μνημόνιό μας, κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με πλήρη κατάρρευση της εμπιστοσύνης των διεθνών αγορών στο ΔΝΤ και στην Ε.Ε. Στο μεταξύ η Ε.Ε. θα αναγκαστεί να αναδιαρθρώσει όλο το χρέος των ελλειμματικών μελών-κρατών της Ευρωζώνης, κατ΄αρχάς σιωπηλά, αργότερα συντεταγμένα (έπειτα από συμφωνία με τις βασικές ευρωπαϊκές τράπεζες -τις λεγόμενες και ζόμπι-τράπεζες- και την ΕΚΤ, περίπου όπως είχα γράψει παλαιότερα). Δυστυχώς, το κόστος αυτής της σιωπηλής, αργόσυρτης αναδιάρθρωσης θα είναι μια χαμένη δεκαετία για όλη την Ευρώπη. Μια αδικοχαμένη δεκαετία.»
Το μέγα ζητούμενο δεν ήταν, τουλάχιστον όσον αφορούσε τον mainstream δημόσιο διάλογο, το αν θα μέναμε ή όχι στην Ευρωζώνη. Το μέγα ζητούμενο ήταν η αναδιάρθρωση χρέους, την οποία κάποιοι από εμάς ζητούσαμε (και συνιστούσαμε στην κυβέρνηση να την κάνει μονομερώς και αμέσως). Στις 11 Απριλίου του 2011 εξηγούσα γιατί δεν μπορούσα να προσυπογράψω τη δημιουργία ΕΛΕ (Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου), που σκοπό θα είχε την εξακρίβωση του κατά πόσο το δημόσιο χρέος ήταν ειδεχθές ή όχι, ούτε και να συμφωνήσω με το Debtocracy. Το επιχείρημά μου όταν ότι: «... έξοδος από το ευρώ για μια ελλειμματική χώρα θα μας έστελνε στη νεολιθική εποχή πριν καλά καλά το καταλάβουμε.» Στο ίδιο άρθρο συμπλήρωνα ότι «... έχουμε καθήκον να παλεύουμε για μια ευρωπαϊκή λύση. Γιατί; Επειδή η κατάρρευση του νομίσματος που ποτέ δεν έπρεπε να είχε δομηθεί όπως δομήθηκε, του ευρώ, θα φέρει την ήπειρό μας στο χείλος μιας καταστροφής που δεν μπορούμε να διανοηθούμε.»
Η γένεση του Grexit ως θέμα ευρείας συζήτησης χρονολογείται τον Μάιο του 2011 με τη δημοσίευση της «βόμβας Spiegel», δηλαδή της «είδησης» εκ μέρους του γερμανικού περιοδικού ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου επεξεργαζόταν σχέδιο εξόδου από την Ευρωζώνη. Στις 7 Μαΐου 2011 αναρωτιόμουν: «Γιατί διέπραξε αυτή τη δημοσιογραφική παρασπονδία το Spiegel; Για να ενισχύσει καιροσκοπικά παιχνίδια (όπως λέει η κυβέρνησή μας, η οποία με αυτούς τους ισχυρισμούς έχει χάσει το επικοινωνιακό παίγνιο οριστικά); Όχι, βέβαια. Το διέπραξε γιατί (όπως γράφουν και οι Financial Times) το Spiegel είναι ταγμένο στον αγώνα των συμβούλων του Γερμανού υπουργού Οικονομικών, του κ. Schauble, να πείσουν τη Γερμανίδα καγκελάριο να σταματήσει να κωλυσιεργεί, να δηλώσει ευθαρσώς ότι το Μνημόνιο απέτυχε, ότι και τα αντίστοιχα Μνημόνια της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας δεν θα έχουν καλό τέλος, ότι ήρθε η ώρα της αναδιάρθρωσης του χρέους της περιφέρειας με παράλληλη αντιμετώπιση της τραπεζικής κρίσης όλης της Ευρωζώνης.»
Μερικές μέρες μετά, στις 13 Μαΐου, στο Δελτίο Κρίσης που έγραφα τότε στο protagon, αναφέρθηκα αναλυτικά στη φιλολογία που ξεκίνησε στον διεθνή Τύπο από τη δημοσίευση του Spiegel. Σε απάντηση στους συναδέλφους Roubini και Weisbrot, οι οποίοι υποστήριζαν την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, έγραφα τα εξής: «Το κοινό γνώρισμα των αναλύσεών τους είναι η άγνοια του Δόγματος των Αετών (όπως το ονομάτισα χιουμοριστικά σε άρθρο που ανάρτησα στο blog μου): Θυμάστε το τραγούδι των Eagles, Hotel California; Τον τελευταίο του στίχο; Έλεγε: "You can check out any time but you can never leave." Λοιπόν, έτσι είναι και η Ευρωζώνη για μια ελλειμματική χώρα: Μπορεί ανά πάσα στιγμή να χρεοκοπήσει (μια μορφή check out) αλλά όχι και να δύναται να φύγει...»
Στις 20 Μαΐου 2011 παρατηρούσα ότι «...την εβδομάδα που είχε μεσολαβήσει «έπαιξε» πολύ η ιδέα ότι, τελικά, η Ευρώπη δεν έχει πολλά να χάσει αφήνοντας την Ελλάδα στην τύχη της, είτε αυτό σημαίνει στάση πληρωμών είτε ακόμα και αποπομπή μας από το ευρώ. Αυτή η άποψη ακούγεται βέβαια εδώ και μήνες. (Πρόσφατα ήρθα αντιμέτωπος με αυτό το επιχείρημα από Γερμανό συνάδελφο σε debate για το οποίο πρωτοέγραψα την περασμένη εβδομάδα, βλ. εδώ για το Μέρος Α και εδώ για το Μέρος Β). Το ενδιαφέρον είναι ότι το επιχείρημα τούτο τώρα κάνει την εμφάνισή του και στον ελληνικό Τύπο - βλ. το άρθρο στο Βήμα του Γ. Μαλούχου. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, το επιχείρημα αυτό είναι καθόλα ανυπόστατο. Όπως εξήγησα πριν από δύο μέρες, το ξερό λογιστικό σκεπτικό αποτυγχάνει να κατανοήσει τη συσσωρευτική δυναμική μιας τέτοιας εξέλιξης. Οι συγκεκριμένοι Γερμανοί που παρουσιάζουν αυτήν την άποψη ξέρουν γιατί το κάνουν: Επειδή αποζητούν την κατάργηση του ευρώ και την επιστροφή στο μάρκο. Οι υπόλοιποι Γερμανοί (συμπεριλαμβανομένης και της γερμανικής κυβέρνησης) δεν συζητούν τέτοιες εξελίξεις επειδή γνωρίζουν την καταστροφική δυναμική που θα εξαπολύσουν… Όσοι στην Ελλάδα μιλάνε για σενάρια σύμφωνα με τα οποία η Ελλάδα αφήνεται μόνη της αλλά το ευρώ παραμένει ζωντανό στην υπόλοιπη Ευρώπη, είτε σφάλουν είτε απλώς κάνουν εντός των τειχών ό,τι είχε προσπαθήσει το Der Spiegel στις 6 Μαΐου: Να δημιουργήσουν, κάνοντας χρήση λανθασμένων αναλύσεων, μια εγρήγορση στην κυβέρνηση και στον κόσμο που παρακολουθεί με αγωνία.»
Στις 25 Μαΐου του 2011 η Μαρία Δαμανάκη διέβη τον Ρουβικόνα μιλώντας επισήμως από τις Βρυξέλλες, ως η Ελληνίδα Επίτροπος στην Ε.Ε., για πιθανή εκδίωξη της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Προειδοποίησε τον λαό που εκπροσωπούσε στις Βρυξέλλες ότι αν δεν συμμορφωθεί με τις επιταγές της τρόικας, μας περιμένει εκπαραθύρωση από το κοινό νόμισμα. Ήταν ξεκάθαρο από την πρώτη στιγμή, καθώς η κ. Δαμανάκη ποτέ δεν θα έκανε μια τέτοια δήλωση χωρίς την έγκριση του πρωθυπουργού της, του Γιώργου Παπανδρέου, ότι επρόκειτο για μια κίνηση της κυβέρνησης που στόχο είχε να λυγίσει τις εσωτερικές αντιδράσεις, εντός της Ελλάδας, από όλους εμάς που εναντιωνόμασταν στην ασκούμενη πολιτική και, συγκεκριμένα, στην παράλογη λογική της δανειακής συμφωνίας, την οποία η κυβέρνηση είχε μετατρέψει σε σημαία της. Δύο μέρες μετά τη δήλωση Δαμανάκη έγραφα: «Το μόνο που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι πρόκειται για την πρώτη φορά που ακούγεται η απειλή αποπομπής της Ελλάδας από το ευρώ από χείλη Ευρωπαίου ιθύνοντα (και όχι κάποιων συμβούλων, σχολιαστών, παρατρεχάμενων κ.λπ.). Κι αυτά ήταν ελληνικά χείλη.» Ήταν μια μαύρη στιγμή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Στις 30 Μαΐου 2011, σε άρθρο με εύγλωττο τίτλο Η Κούφια Απειλή της Εκδίωξης επιχειρηματολογούσα ότι η απειλή εκπαραθύρωσής μας από την Ευρωζώνη είναι μη πιστευτή και, συνεπώς, δεν πρέπει να μας επηρεάζει. Το βασικό επιχείρημα ήταν: «Μας λένε ότι η Ελλάδα κινδυνεύει με αποπομπή από την Ευρωζώνη. Πρόκειται για ψέμα ολκής… Δεν επρόκειτο για καθαρά λόγια. Το αντίθετο ήταν: Θολές απειλές άνευ ουσίας και συνέχειας… Το συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξω είναι ότι, ανεξάρτητα από τις επιθυμίες των Ευρωπαίων και τα λόγια των διαδρόμων στις Βρυξέλλες, ο μόνος τρόπος να πάψουν να έχουν την Ελλάδα στα πόδια τους (να μοιράζονται δηλαδή μαζί μας κοινό νόμισμα) είναι να βγουν εκείνοι (και δη οι Γερμανοί) από την Ευρωζώνη. Εμάς, δεν μπορούν να μας βγάλουν από το κοινό νόμισμα (κι ας το ποθούν όσο τίποτα άλλο) χωρίς το κοινό νόμισμα να πάψει να υπάρχει εντός ημερών. Τελεία και παύλα». Νομίζω ότι ήταν αδύνατον να το έχω πει πιο καθαρά.
Στις 3 Ιουνίου 2011, τότε που ο νέος υπουργός Οικονομικών, ο κ. Βενιζέλος, πάσχιζε να πείσει για τη «σοφία» του Μεσοπρόθεσμου (το θυμάστε άραγε;) σημείωνα: «Ούτε η πιστή εφαρμογή του Μνημονίου ούτε και η πλήρης επιτυχία των ιδιωτικοποιήσεων μπορούν να σταματήσουν την πτώχευση και, συνεπώς, την κατάρρευση της Ευρωζώνης ολόκληρης (βλ. εδώ γιατί η εκδιώξη της Ελλάδας είναι αδύνατη χωρίς τη διάλυση του ευρώ)».
Κατά τη διάρκεια εκείνου του καλοκαιριού, η Ε.Ε. μαγείρευε το ελληνικό κούρεμα, την αναδιάρθρωση του χρέους (που κατέληξε στο PSI έξι μήνες αργότερα) για την οποία όσοι από εμάς τόλμαγαν να αναφερθούν ως αναπόφευκτη, χαρακτηριζόμασταν κάτι μεταξύ εθνοπροδοτών και γραφικών! Στις 16 Σεπτεμβρίου του 2011, επέμενα: «Οι μέρες που θα ακολουθήσουν θα είναι γεμάτες ένταση, κακοφωνία και πανικό. Είναι σημαντικό να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας. Κατ' αρχάς, να βάζουμε όπου μπορούμε τέλος στη φιλολογία περί εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Όπως έχω γράψει επανειλημμένα, αυτό δεν θα γίνει πριν βγει η Γερμανία από το ευρώ για τον απλούστατο λόγο ότι μια δική μας έξοδος ή εκπαραθύρωση θα ξεκίναγε μια αλυσιδωτή αντίδραση, που σύντομα θα ανάγκαζε τη Γερμανία να βγει από το ευρώ η ίδια». Δύο εβδομάδες μετά, στις 3 Οκτωβρίου, άλλη μια φορά, τόνιζα: «Η Ελλάδα, όπως έχω κουραστεί να λέω, δεν θα φύγει από την Ευρωζώνη - κάτι που βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν θα αυτοκαταστραφεί η Ευρωζώνη. Μια ανάλογη άποψη στη Financial Times».
Κάπως έτσι φτάσαμε στην κορύφωση της αφροσύνης της ελληνικής ηγεσίας που αποφάσισε να παίξει το δικό της παιχνίδι επιβίωσης στην πλάτη της συνεχιζόμενης συμμετοχής μας στο ευρώ. Ο κ. Παπανδρέου, αφού έβαλε την υπογραφή του στη συμφωνία του Οκτωβρίου του 2011, με την οποία κατωχυρώθηκε η χειρότερη μορφή κουρέματος που μπορούσε να διανοηθεί ανθρώπινος νους, γύρισε στην Αθήνα για να βρει μια κοινοβουλευτική ομάδα διαλυμένη, και την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία υπό αίρεση. Και τότε, σε μια προσπάθεια ανατροπής του σκηνικού, ανακοινώνει το δημοψήφισμα που τελικά δεν έγινε. Στις 2 Νοεμβρίου τον κάλεσα να παραιτηθεί. Ακολουθεί το σκεπτικό εκείνου του άρθρου:
«Ο πρωθυπουργός αφήνει να εννοηθεί ότι ανακοίνωσε το δημοψήφισμα για να ενισχυθεί η διαπραγματευτική ισχύς της Ελλάδας στις επερχόμενες διαβουλεύσεις επί των λεπτομερειών της 'Συμφωνίας'. Ότι με την απειλή του λαϊκού 'όχι' θα πετύχει καλύτερους όρους για τη χώρα. Ότι το δημοψήφισμα αποτελεί εργαλείο για να εκμαιεύσει υποχωρήσεις από τους ξένους. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Απολύτως τίποτα. Ο κ. Παπανδρέου δεν χρησιμοποιεί το δημοψήφισμα ως διαπραγματευτικό χαρτί εναντίον της κ. Μέρκελ (αυτό μπορούσε να το κάνει χωρίς δημοψήφισμα απειλώντας με ένα δικό του 'όχι' εντός της Συνόδου) αλλά στο εσωτερικό της χώρας, αρχικά, ως διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι στους βουλευτές του, στους οποίους ουσιαστικά λέει: "Ξαναστηρίξτε με, αγνοώντας τη λαϊκή κατακραυγή, μιας και έχω εξασφαλίσει το δικαίωμα στον λαό να μιλήσει μόνος του σε δυο-τρεις μήνες." Και τότε, όταν θα έρθει η ώρα του δημοψηφίσματος, ο κ. Παπανδρέου θα πει σε εμάς τους πολίτες: "Είτε λέτε ναι στη Συμφωνία που σας έφερα είτε επιλέγετε μια Ελλάδα εκτός Ευρώπης. Τα ψέμματα όμως έχουν πάντα ένα τέλος. Κύριε Παπανδρέου, σφάλατε κατ' εξακολούθηση σε όλη τη διάρκεια της κρίσης.
• Αποδεχθήκατε μια δανειακή συμφωνία, τον Μάη του 2010, που κανείς σώφρων δεν θα αποδεχόταν, παρουσιάζοντάς την μάλιστα ως τη μοναδική εναλλακτική της καταστροφής.
• Προσθέσατε, όπως ο Macbeth, το ένα εγκληματικό λάθος στο άλλο και, κάθε φορά, το παρουσιάζατε ως 'λύση', 'επιτυχία', 'ελπίδα' την ώρα που βάθαινε τόσο η εθνική όσο και η προσωπική σας τραγωδία.
• Τώρα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να παρατείνετε την παραμονή σας στην πρωθυπουργία, δεν διστάζετε να διακινδυνεύσετε την ευρωπαϊκή θέση της χώρας, θέτοντας τον ελληνικό λαό προ του διλήμματος: Είτε ψηφίζεις 'ναι' στο δημοψήφισμα είτε εγκαταλείπουμε την Ευρώπη.
Φτάνει πια. Αρκετή ζημιά κάνατε. Ήρθε η ώρα της παραίτησης όσο υπάρχει ακόμα καιρός. Καιρός να μην προστεθεί στις επιπτώσεις των δικών σας αποτυχιών, πέραν της οικονομικής κατάρρευσης, και η απομάκρυνση της χώρας από την Ευρώπη.»
Στις 18 Νοεμβρίου 2011 αφιέρωσα εκτενέστατο άρθρο με τίτλο-ερώτημα: «Δραχμή;» Σε αυτό καταλήγω με την εξής τοποθέτηση ως προς το τι πρέπει να κάνουμε: «Πρώτον, δεν συζητάμε την επιστροφή στη δραχμή όσο το ευρώ υφίσταται αλλού. Αν το ευρώ πεθάνει, και το σκεπάσει η ταφόπλακα, τότε η δημιουργία ενός νέου νομίσματος θα είναι εύκολη υπόθεση. Δεύτερον, δεν αποδεχόμαστε τις πολιτικές της Ε.Ε. που αποτελούν τον βασικό λόγο που το ευρώ σήμερα πεθαίνει. Λέμε το μεγάλο όχι στις ανοησίες της 26ης Οκτωβρίου επειδή μόνο έτσι μπορούμε να συμβάλουμε στη διάσωση του ευρώ.
Τον Φεβρουάριο του 2012 οι οικονομικοί αναλυτές της Citigroup Willem Buiter και Ebrahim Rahbani, εφηύραν τον όρο Grexit. Εκείνες τις μέρες, όλως τυχαίως, επισκεπτόμουν στη Φραγκφούρτη υψηλά ιστάμενα στελέχη γερμανικών ιδιωτικών τραπεζών. Όταν επέστρεψα στην Αθήνα ένιωσα την ανάγκη να προειδοποιήσω, με άρθρο στο protagon, για μια αυτοκαταστροφική τάση που διέκρινα στην πρωτεύουσα του γερμανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στις 17 Φεβρουαρίου έγραφα για τη «Λύση της Φραγκφούρτης», που δεν ήταν άλλη από τον ακρωτηριασμό Ελλάδας και Πορτογαλίας και σημείωνα ότι επρόκειτο για λύση απελπισίας που, ευτυχώς, δεν φαινόταν να πείθει το Βερολίνο. «Κανείς δεν γνωρίζει» έλεγα «αν τελικά θα πρυτανεύσει ο συντηρητισμός της κ. Μέρκελ ή αν θα επικρατήσει ο ενθουσιασμός της Φραγκφούρτης για τη λύση του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού. Στις αράδες που ακολουθούν, και με τις οποίες κλείνω, θα μου επιτρέψετε να παραθέσω έξι λόγους γιατί η αισιοδοξία της Φραγκφούρτης (ότι δηλαδή είναι δυνατή η διάσωση της Ευρωζώνης με την αποπομπή δύο ή περισσότερων χωρών) θεμελιώνεται σε πλάνην οικτράν».
Στις 10 του περασμένου Μαΐου, όταν ο Σύριζα αναρριχήθηκε σε δεύτερο κόμμα, μια ανάσα πριν από τη Νέα Δημοκρατία, έστειλα από το protagon μήνυμα στον Αλέξη Τσίπρα, λέγοντας ότι πρέπει να πάρει τις αποφάσεις του ως προς την Ευρωζώνη. Ότι ήρθε η στιγμή να δηλώσει ευθαρσώς ότι ο Σύριζα δεν σκέφτεται καν το σενάριο δραχμής. Τα συγκεκριμένα λόγια που χρησιμοποίησα ήταν: "Η επιτυχία (του Σύριζα) σήμερα κινδυνεύει καθώς ο Σύριζα βρίσκεται εκατοστά από το να κάνει το μεγαλύτερο δώρο στους φιλο-Μνημονιακούς του αντιπάλους προσπαθώντας να κρατά ικανοποιημένους τόσο τις συνιστώσες που κρίνουν ότι η λύση θα δοθεί μέσα στο ευρώ όσο και τις συνιστώσες (και τις λοιπές πολιτικές δυνάμεις εκτός του Σύριζα) που προκρίνουν την έξοδο από το ευρώ. Ο Αλέξης Τσίπρας πρέπει να αποφασίσει με ποιον από τους δύο θα πάει. Και με τους δύο δεν γίνεται. Αν προσπαθήσει να πετύχει την ενότητα της Αριστεράς μην ξεκαθαρίζοντας τη θέση του επ΄αυτού, ο Σύριζα θα χάσει το τραίνο της ιστορίας, η Αριστερά θα καταβαραθρωθεί (άλλη μια φορά) και η χώρα θα πέσει θύμα ενός θηριώδους λάθους (το οποίο θα προστεθεί στο κτηνώδες λάθος του Μνημονίου). Μπορεί να έχω άδικο όταν φωνάζω, όπου σταθώ κι όπου βρεθώ, ότι «λύση εκτός του ευρώ» θα φέρει μια μεταμοντέρνα δεκαετία του ’30 στην Ευρώπη και στον κόσμο. Μπορεί συνάδελφοί μου, όπως ο Λαπαβίτσας ή ο Ρουμπίνι, να έχουν δίκιο όταν λένε ότι το μέλλον της χώρας προδιαγράφεται λαμπρότερο εκτός του ευρώ. Όμως, αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η ηγεσία του Σύριζα πρέπει να αποφασίσει ποια από τις δύο σχολές-σκέψεις έχει δίκιο και ποια όχι."
Με χαρά είδα τον Πρόεδρο του Σύριζα, στις μέρες, εβδομάδες και μήνες που πέρασαν να παίρνει τη σωστή, καθαρή θέση επ’ αυτού. Ήταν βλέπετε η εποχή που το Βερολίνο, και υπό την επήρεια των τραπεζών της Φραγκφούρτης, άρχισε να κάνει συστηματική χρήση της απειλής μιας αποπομπής ώστε να συμμορφωθεί ο Ισπανός πρωθυπουργός στας εντολάς που του έστελναν. Παράλληλα, ο Πρόεδρος της ΕΚΤ, ο κ. Draghi, έκανε ό,τι πέρναγε από το χέρι του να πείσει την κ. Μέρκελ να βγάλει από την ημερήσια διάταξη την πιθανότητα Grexit. Εκείνη δεν το έκανε όσο μια τέτοια απειλή πετύχαινε τον στόχο τής πλήρους υποταγής της νέας κυβέρνησης. Το έκανε μόνο όταν η Ιταλία και η Ισπανία βρέθηκαν μια ανάσα από την τελική κατάρρευση. Και μόνο όταν οι Κινέζοι συνομιλητές της, στην επίσκεψη της Καγκελαρίου στο Πεκίνο λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα, της εξήγησαν ότι η χρηματοδότηση του μόνιμου μηχανισμού της Ευρωζώνης, του ESM, κατά 25% από αυτούς θα προχωρήσει μόνο εφόσον το Βερολίνο θέσει οριστικό τέλος στη φιλολογία περί Grexit.
Επίλογος
Η Ελλάδα δεν διέτρεξε ποτέ σοβαρό κίνδυνο να αποπεμφθεί από την Ευρωζώνη. Την «ιδέα» μιας τέτοιας αποπομπής σκαρφίστηκε τον Μάιο του 2011 η κυβέρνηση Παπανδρέου ως απειλή προς τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, για να τους εξαναγκάσει να ψηφίζουν κατά τας υποδείξεις. Πρώτη που αναφέρθηκε στην πιθανότητα Grexit, μεταξύ όλων των Ευρωπαίων αξιωματούχων, ήταν η κ. Δαμανάκη. Με τις ευλογίες του κ. Παπανδρέου. Ακόμα και να μην του είχαν επιβάλει, του κ. Παπανδρέου, οι κ.κ. Σαρκοζί και Μέρκελ την εξίσωση ενός «όχι» στο δημοψήφισμα που ανακοίνωσε (μετά τη Συμφωνία του Οκτωβρίου του 2011) και της αποχώρησής μας από το ευρώ, θα το έκανε μόνος του, στην προσπάθεια να πείσει τους Έλληνες ψηφοφόρους να ψηφίσουν «ναι» στο δημοψήφισμά του.
Ακόμα και αργότερα, όταν πια η Grexit άρχισε να συζητιέται στη Φραγκφούρτη και μεταξύ των ανά τον κόσμο τραπεζών, η ελληνική κυβέρνηση, αυτή τη φορά Παπαδήμου-Βενιζέλου, ήταν εκείνη που «σιγόνταρε» την απειλή της Grexit, ώστε να περνάει τα νομοσχέδια που της επέβαλλαν από τη Βουλή. Κι όταν πια τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2012 ο Σύριζα απείλησε να εκπορθήσει τον κυβερνητικό συνασπισμό, τότε η κ. Μέρκελ, μαζί με ΝΔ-ΠΑΣΟΚ εγχωρίως, χρησιμοποίησε την Grexit ως τακτικό όπλο. Στο μεταξύ, βέβαια, όσο η Grexit γινόταν πιο πιστευτή στις αγορές τόσο Ιταλία και Ισπανία βυθίζονταν. Η καλοκαιρινή «κίνηση» Draghi (που ακολούθησε την προειδοποίησή του για κατάρρευση της Ευρωζώνης), η καθίζηση της Περιφέρειας, καθώς και οι νουθεσίες των Κινέζων, έπεισαν την κ. Μέρκελ ότι η «κούφια» απειλή της Grexit είχε φάει τα ψωμιά της. Έτσι, την έβαλαν στο περιθώριο και τα πράγματα ηρέμησαν, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η κρίση υποχώρησε πραγματικά.
Το κόστος της απειλής μιας Grexit ήταν γιγαντιαίο επειδή πολλοί την πίστεψαν, όσο παράλογη και να ήταν η πραγματοποίησή της. Από τη μια, επέσπευσε την κρίση, οδηγώντας στην πλήρη διακοπή της οικονομικής διαδικασίας όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και αλλού στην Ευρωζώνη (π.χ. στην Ισπανία). Από την άλλη, υπό τον φόβο της Grexit, αποδεχθήκαμε μέτρα που θα φέρουν πάμπολλα δεινά μακροπρόθεσμα (π.χ. η τραγική επαναγορά χρέους που σκοτώνει κάθε ελπίδα αναζωογόνησης των τραπεζών παρά τους πακτωλούς χρημάτων που δανείζονται για αυτές οι φορολογούμενοι, τα μέτρα 9,6 δισ. σε μια χρονιά που έπρεπε να σταματήσει η ύφεση). Τέλος, υπάρχει και το «αισθητικό» κόστος που καταβάλλουμε παρακολουθώντας τις γιορτές και τα πανηγύρια εκείνων που έχουν βγει στα κανάλια έξαλλοι από χαρά που «πήραμε» τη δόση και «θα μείνουμε στο ευρώ»...
protagon
Το μεγάλο «γεγονός» των περασμένων μηνών ήταν η απόφαση της Γερμανίας να βάλει τέλος, τουλάχιστον έως τον επόμενο Σεπτέμβριο, στα σενάρια περί Grexit, δηλαδή αποπομπής της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Αυτή η απόφαση, που πρωτοφάνηκε με την επίσκεψη της κ. Μέρκελ στην Αθήνα και τις μετέπειτα δηλώσεις της, έδωσε μια ανάσα στην κυβέρνηση και δημιούργησε αρκετή εμπιστοσύνη για να βγάλουν πολλοί συμπολίτες μας από τα στρώματα και τα σεντούκια ευρώ των 500 και των 200 και να τα ξανακαταθέσουν στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς. Ακόμα και συνάδελφοι όπως ο Nuriel Roubini ή ο Willem Buiter παραδέχθηκαν ότι η Grexit που προέβλεπαν με τόση αυτοπεποίθηση, αναβάλλεται. Πρόκειται για μια θετική εξέλιξη η οποία όμως, δυστυχώς, δεν αρκεί για να αναστρέψει την καθοδική πορεία της χώρας, παρόλο που την επιβραδύνει. Το σημερινό άρθρο έχει διττό στόχο. Πρώτον, να θυμίσει κάτι που πολλοί έχουν ξεχάσει: Το σενάριο αποπομπής της Ελλάδας, η Grexit, δεν ήταν κάποια πλεκτάνη «κακών ξένων» ή επαίσχυντων αντι-μνημονιακών (όπως του λόγου μου), αλλά δημιούργημα της ελληνικής ηγεσίας, κάποια στιγμή την περίοδο Μαΐου-Νοεμβρίου 2011, που στόχο είχε να τρομοκρατήσει τους βουλευτές της πλειοψηφίας, αλλά και το πλατύ κοινό, ώστε να καμφθούν οι αντιδράσεις στις αδιέξοδες πολιτικές που προσπαθούσαν, και προσπαθούν, να περάσουν από το κοινοβούλιο οι κυβερνώντες μας.
Πολύ αργότερα, τουλάχιστον οκτώ μήνες μετά, άδραξαν την ευκαιρία να μιλήσουν περί Grexit αρχικά οι Γερμανοί τραπεζίτες της Φραγκφούρτης και κατόπιν το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες (στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τις εξελίξεις τόσο στην Αθήνα όσο και στη Γερμανία).
Ο δεύτερος στόχος του άρθρου είναι περισσότερο προσωπικός. Τρία χρόνια τώρα επιμένω (και από τις σελίδες του protagon) στην άποψη ότι:
(α) η χώρα δεν πρέπει σε καμία των περιπτώσεων να βγει από την Ευρωζώνη (παρ'όλα τα προβλήματα της συμμετοχής μας σε αυτό το απαίσιο κοινό νόμισμα),
(β) δεν υπάρχει πιθανότητα να μας διώξουν από την Ευρωζώνη χωρίς να καταρρεύσει πάραυτα το ευρώ, και
(γ) η βέλτιστη στρατηγική μας εντός του ευρώ είναι η εναντίωση στους όρους της δανειακής συμφωνίας, η οποία πρέπει να πάρει τη μορφή μη συμμόρφωσης σε συγκεκριμένα σκέλη της (π.χ. δανεισμός του δημοσίου από τις τράπεζες για αποπληρωμή ομολόγων κατοχής της ΕΚΤ, ύψος μέτρων για το 2013 κ.λπ.).
Τώρα που η κ. Μέρκελ επιβεβαίωσε το (β), δέχομαι ερωτήματα τύπου «Ο Ρουμπίνι παραδέχθηκε το λάθος του. Εσύ;» ή «Είδες που δεν μας έβγαλαν από τo ευρώ;». Το πρόβλημα με αυτά τα ερωτήματα είναι ότι αποδεικνύουν πως στη χώρα μας είναι πολύ δύσκολο να γίνει σοβαρός διάλογος, όταν ο ένας διαστρεβλώνει τα λόγια του άλλου για το θεαθήναι. Οπότε, επιτρέψτε μου μια σύντομη «βιογραφία» του Grexit (βασιζόμενος για ευκολία σε άρθρα που δημοσιεύτηκαν εδώ, στο protagon) ώστε να μπορούμε να ανταλλάσσουμε απόψεις στη βάση της ιστορικής μνήμης και επιχειρημάτων, και όχι της παραπληροφόρησης.
Κατ’ αρχάς, να θυμίσω ότι, μέχρι να ξεσπάσει η κρίση, το μόνο κόμμα το οποίο πρέσβευε την επιστροφή στη δραχμή ήταν το ΚΚΕ, συνεπές με την τοποθέτησή του εναντίον της οποιασδήποτε σχέσης με την Ε.Ε. Πράγματι, αν ανατρέξετε στις εφημερίδες του πρόσφατου παρελθόντος, θα δείτε ότι καμία σοβαρή συζήτηση περί Grexit δεν είχε γίνει πριν τον Μάιο του 2011. Υπήρχαν βέβαια καλοί συνάδελφοι, όπως ο Κώστας Λαπαβίτσας, ο Nuriel Roubini, και ο Mark Weisbrot, που συνιστούσαν στην Ελλάδα να κάνει όπως και η Αργεντινή, να πτωχεύσει και να βγει από το ευρώ (όπως η Αργεντινή είχει «σπάσει» την 1-προς-1 ισοτιμία του πέσο με το δολάριο). Όμως στην Ελλάδα, από τότε που το δημόσιο πτώχευσε, το 2010, και προσπάθησε να συγκαλύψει την πτώχευσή του με τα μνημονιακά δάνεια, το μέγα ζητούμενο δεν ήταν η παραμονή στο ευρώ.
Στις 17 Σεπτεμβρίου του 2010 έγραφα: «Ατενίζοντας τη μετά το 2012 εποχή, προβλέπω το εξής: Η δανειοδότηση του ελληνικού δημοσίου από την τρόικα θα συνεχισθεί (με ειδεχθείς όρους) για αρκετά χρόνια μετά την επίσημη λήξη του Μνημονίου. Στάση πληρωμών εκ μέρους της Ελλάδας δεν θα αφήσουν να γίνει επειδή, δεδομένης της επένδυσης της τρόικας στο Μνημόνιό μας, κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με πλήρη κατάρρευση της εμπιστοσύνης των διεθνών αγορών στο ΔΝΤ και στην Ε.Ε. Στο μεταξύ η Ε.Ε. θα αναγκαστεί να αναδιαρθρώσει όλο το χρέος των ελλειμματικών μελών-κρατών της Ευρωζώνης, κατ΄αρχάς σιωπηλά, αργότερα συντεταγμένα (έπειτα από συμφωνία με τις βασικές ευρωπαϊκές τράπεζες -τις λεγόμενες και ζόμπι-τράπεζες- και την ΕΚΤ, περίπου όπως είχα γράψει παλαιότερα). Δυστυχώς, το κόστος αυτής της σιωπηλής, αργόσυρτης αναδιάρθρωσης θα είναι μια χαμένη δεκαετία για όλη την Ευρώπη. Μια αδικοχαμένη δεκαετία.»
Το μέγα ζητούμενο δεν ήταν, τουλάχιστον όσον αφορούσε τον mainstream δημόσιο διάλογο, το αν θα μέναμε ή όχι στην Ευρωζώνη. Το μέγα ζητούμενο ήταν η αναδιάρθρωση χρέους, την οποία κάποιοι από εμάς ζητούσαμε (και συνιστούσαμε στην κυβέρνηση να την κάνει μονομερώς και αμέσως). Στις 11 Απριλίου του 2011 εξηγούσα γιατί δεν μπορούσα να προσυπογράψω τη δημιουργία ΕΛΕ (Επιτροπής Λογιστικού Ελέγχου), που σκοπό θα είχε την εξακρίβωση του κατά πόσο το δημόσιο χρέος ήταν ειδεχθές ή όχι, ούτε και να συμφωνήσω με το Debtocracy. Το επιχείρημά μου όταν ότι: «... έξοδος από το ευρώ για μια ελλειμματική χώρα θα μας έστελνε στη νεολιθική εποχή πριν καλά καλά το καταλάβουμε.» Στο ίδιο άρθρο συμπλήρωνα ότι «... έχουμε καθήκον να παλεύουμε για μια ευρωπαϊκή λύση. Γιατί; Επειδή η κατάρρευση του νομίσματος που ποτέ δεν έπρεπε να είχε δομηθεί όπως δομήθηκε, του ευρώ, θα φέρει την ήπειρό μας στο χείλος μιας καταστροφής που δεν μπορούμε να διανοηθούμε.»
Η γένεση του Grexit ως θέμα ευρείας συζήτησης χρονολογείται τον Μάιο του 2011 με τη δημοσίευση της «βόμβας Spiegel», δηλαδή της «είδησης» εκ μέρους του γερμανικού περιοδικού ότι η κυβέρνηση Παπανδρέου επεξεργαζόταν σχέδιο εξόδου από την Ευρωζώνη. Στις 7 Μαΐου 2011 αναρωτιόμουν: «Γιατί διέπραξε αυτή τη δημοσιογραφική παρασπονδία το Spiegel; Για να ενισχύσει καιροσκοπικά παιχνίδια (όπως λέει η κυβέρνησή μας, η οποία με αυτούς τους ισχυρισμούς έχει χάσει το επικοινωνιακό παίγνιο οριστικά); Όχι, βέβαια. Το διέπραξε γιατί (όπως γράφουν και οι Financial Times) το Spiegel είναι ταγμένο στον αγώνα των συμβούλων του Γερμανού υπουργού Οικονομικών, του κ. Schauble, να πείσουν τη Γερμανίδα καγκελάριο να σταματήσει να κωλυσιεργεί, να δηλώσει ευθαρσώς ότι το Μνημόνιο απέτυχε, ότι και τα αντίστοιχα Μνημόνια της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας δεν θα έχουν καλό τέλος, ότι ήρθε η ώρα της αναδιάρθρωσης του χρέους της περιφέρειας με παράλληλη αντιμετώπιση της τραπεζικής κρίσης όλης της Ευρωζώνης.»
Μερικές μέρες μετά, στις 13 Μαΐου, στο Δελτίο Κρίσης που έγραφα τότε στο protagon, αναφέρθηκα αναλυτικά στη φιλολογία που ξεκίνησε στον διεθνή Τύπο από τη δημοσίευση του Spiegel. Σε απάντηση στους συναδέλφους Roubini και Weisbrot, οι οποίοι υποστήριζαν την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, έγραφα τα εξής: «Το κοινό γνώρισμα των αναλύσεών τους είναι η άγνοια του Δόγματος των Αετών (όπως το ονομάτισα χιουμοριστικά σε άρθρο που ανάρτησα στο blog μου): Θυμάστε το τραγούδι των Eagles, Hotel California; Τον τελευταίο του στίχο; Έλεγε: "You can check out any time but you can never leave." Λοιπόν, έτσι είναι και η Ευρωζώνη για μια ελλειμματική χώρα: Μπορεί ανά πάσα στιγμή να χρεοκοπήσει (μια μορφή check out) αλλά όχι και να δύναται να φύγει...»
Στις 20 Μαΐου 2011 παρατηρούσα ότι «...την εβδομάδα που είχε μεσολαβήσει «έπαιξε» πολύ η ιδέα ότι, τελικά, η Ευρώπη δεν έχει πολλά να χάσει αφήνοντας την Ελλάδα στην τύχη της, είτε αυτό σημαίνει στάση πληρωμών είτε ακόμα και αποπομπή μας από το ευρώ. Αυτή η άποψη ακούγεται βέβαια εδώ και μήνες. (Πρόσφατα ήρθα αντιμέτωπος με αυτό το επιχείρημα από Γερμανό συνάδελφο σε debate για το οποίο πρωτοέγραψα την περασμένη εβδομάδα, βλ. εδώ για το Μέρος Α και εδώ για το Μέρος Β). Το ενδιαφέρον είναι ότι το επιχείρημα τούτο τώρα κάνει την εμφάνισή του και στον ελληνικό Τύπο - βλ. το άρθρο στο Βήμα του Γ. Μαλούχου. Κατά την ταπεινή μου γνώμη, το επιχείρημα αυτό είναι καθόλα ανυπόστατο. Όπως εξήγησα πριν από δύο μέρες, το ξερό λογιστικό σκεπτικό αποτυγχάνει να κατανοήσει τη συσσωρευτική δυναμική μιας τέτοιας εξέλιξης. Οι συγκεκριμένοι Γερμανοί που παρουσιάζουν αυτήν την άποψη ξέρουν γιατί το κάνουν: Επειδή αποζητούν την κατάργηση του ευρώ και την επιστροφή στο μάρκο. Οι υπόλοιποι Γερμανοί (συμπεριλαμβανομένης και της γερμανικής κυβέρνησης) δεν συζητούν τέτοιες εξελίξεις επειδή γνωρίζουν την καταστροφική δυναμική που θα εξαπολύσουν… Όσοι στην Ελλάδα μιλάνε για σενάρια σύμφωνα με τα οποία η Ελλάδα αφήνεται μόνη της αλλά το ευρώ παραμένει ζωντανό στην υπόλοιπη Ευρώπη, είτε σφάλουν είτε απλώς κάνουν εντός των τειχών ό,τι είχε προσπαθήσει το Der Spiegel στις 6 Μαΐου: Να δημιουργήσουν, κάνοντας χρήση λανθασμένων αναλύσεων, μια εγρήγορση στην κυβέρνηση και στον κόσμο που παρακολουθεί με αγωνία.»
Στις 25 Μαΐου του 2011 η Μαρία Δαμανάκη διέβη τον Ρουβικόνα μιλώντας επισήμως από τις Βρυξέλλες, ως η Ελληνίδα Επίτροπος στην Ε.Ε., για πιθανή εκδίωξη της Ελλάδας από την Ευρωζώνη. Προειδοποίησε τον λαό που εκπροσωπούσε στις Βρυξέλλες ότι αν δεν συμμορφωθεί με τις επιταγές της τρόικας, μας περιμένει εκπαραθύρωση από το κοινό νόμισμα. Ήταν ξεκάθαρο από την πρώτη στιγμή, καθώς η κ. Δαμανάκη ποτέ δεν θα έκανε μια τέτοια δήλωση χωρίς την έγκριση του πρωθυπουργού της, του Γιώργου Παπανδρέου, ότι επρόκειτο για μια κίνηση της κυβέρνησης που στόχο είχε να λυγίσει τις εσωτερικές αντιδράσεις, εντός της Ελλάδας, από όλους εμάς που εναντιωνόμασταν στην ασκούμενη πολιτική και, συγκεκριμένα, στην παράλογη λογική της δανειακής συμφωνίας, την οποία η κυβέρνηση είχε μετατρέψει σε σημαία της. Δύο μέρες μετά τη δήλωση Δαμανάκη έγραφα: «Το μόνο που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι πρόκειται για την πρώτη φορά που ακούγεται η απειλή αποπομπής της Ελλάδας από το ευρώ από χείλη Ευρωπαίου ιθύνοντα (και όχι κάποιων συμβούλων, σχολιαστών, παρατρεχάμενων κ.λπ.). Κι αυτά ήταν ελληνικά χείλη.» Ήταν μια μαύρη στιγμή στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Στις 30 Μαΐου 2011, σε άρθρο με εύγλωττο τίτλο Η Κούφια Απειλή της Εκδίωξης επιχειρηματολογούσα ότι η απειλή εκπαραθύρωσής μας από την Ευρωζώνη είναι μη πιστευτή και, συνεπώς, δεν πρέπει να μας επηρεάζει. Το βασικό επιχείρημα ήταν: «Μας λένε ότι η Ελλάδα κινδυνεύει με αποπομπή από την Ευρωζώνη. Πρόκειται για ψέμα ολκής… Δεν επρόκειτο για καθαρά λόγια. Το αντίθετο ήταν: Θολές απειλές άνευ ουσίας και συνέχειας… Το συμπέρασμα στο οποίο θα καταλήξω είναι ότι, ανεξάρτητα από τις επιθυμίες των Ευρωπαίων και τα λόγια των διαδρόμων στις Βρυξέλλες, ο μόνος τρόπος να πάψουν να έχουν την Ελλάδα στα πόδια τους (να μοιράζονται δηλαδή μαζί μας κοινό νόμισμα) είναι να βγουν εκείνοι (και δη οι Γερμανοί) από την Ευρωζώνη. Εμάς, δεν μπορούν να μας βγάλουν από το κοινό νόμισμα (κι ας το ποθούν όσο τίποτα άλλο) χωρίς το κοινό νόμισμα να πάψει να υπάρχει εντός ημερών. Τελεία και παύλα». Νομίζω ότι ήταν αδύνατον να το έχω πει πιο καθαρά.
Στις 3 Ιουνίου 2011, τότε που ο νέος υπουργός Οικονομικών, ο κ. Βενιζέλος, πάσχιζε να πείσει για τη «σοφία» του Μεσοπρόθεσμου (το θυμάστε άραγε;) σημείωνα: «Ούτε η πιστή εφαρμογή του Μνημονίου ούτε και η πλήρης επιτυχία των ιδιωτικοποιήσεων μπορούν να σταματήσουν την πτώχευση και, συνεπώς, την κατάρρευση της Ευρωζώνης ολόκληρης (βλ. εδώ γιατί η εκδιώξη της Ελλάδας είναι αδύνατη χωρίς τη διάλυση του ευρώ)».
Κατά τη διάρκεια εκείνου του καλοκαιριού, η Ε.Ε. μαγείρευε το ελληνικό κούρεμα, την αναδιάρθρωση του χρέους (που κατέληξε στο PSI έξι μήνες αργότερα) για την οποία όσοι από εμάς τόλμαγαν να αναφερθούν ως αναπόφευκτη, χαρακτηριζόμασταν κάτι μεταξύ εθνοπροδοτών και γραφικών! Στις 16 Σεπτεμβρίου του 2011, επέμενα: «Οι μέρες που θα ακολουθήσουν θα είναι γεμάτες ένταση, κακοφωνία και πανικό. Είναι σημαντικό να κρατήσουμε την ψυχραιμία μας. Κατ' αρχάς, να βάζουμε όπου μπορούμε τέλος στη φιλολογία περί εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Όπως έχω γράψει επανειλημμένα, αυτό δεν θα γίνει πριν βγει η Γερμανία από το ευρώ για τον απλούστατο λόγο ότι μια δική μας έξοδος ή εκπαραθύρωση θα ξεκίναγε μια αλυσιδωτή αντίδραση, που σύντομα θα ανάγκαζε τη Γερμανία να βγει από το ευρώ η ίδια». Δύο εβδομάδες μετά, στις 3 Οκτωβρίου, άλλη μια φορά, τόνιζα: «Η Ελλάδα, όπως έχω κουραστεί να λέω, δεν θα φύγει από την Ευρωζώνη - κάτι που βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν θα αυτοκαταστραφεί η Ευρωζώνη. Μια ανάλογη άποψη στη Financial Times».
Κάπως έτσι φτάσαμε στην κορύφωση της αφροσύνης της ελληνικής ηγεσίας που αποφάσισε να παίξει το δικό της παιχνίδι επιβίωσης στην πλάτη της συνεχιζόμενης συμμετοχής μας στο ευρώ. Ο κ. Παπανδρέου, αφού έβαλε την υπογραφή του στη συμφωνία του Οκτωβρίου του 2011, με την οποία κατωχυρώθηκε η χειρότερη μορφή κουρέματος που μπορούσε να διανοηθεί ανθρώπινος νους, γύρισε στην Αθήνα για να βρει μια κοινοβουλευτική ομάδα διαλυμένη, και την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία υπό αίρεση. Και τότε, σε μια προσπάθεια ανατροπής του σκηνικού, ανακοινώνει το δημοψήφισμα που τελικά δεν έγινε. Στις 2 Νοεμβρίου τον κάλεσα να παραιτηθεί. Ακολουθεί το σκεπτικό εκείνου του άρθρου:
«Ο πρωθυπουργός αφήνει να εννοηθεί ότι ανακοίνωσε το δημοψήφισμα για να ενισχυθεί η διαπραγματευτική ισχύς της Ελλάδας στις επερχόμενες διαβουλεύσεις επί των λεπτομερειών της 'Συμφωνίας'. Ότι με την απειλή του λαϊκού 'όχι' θα πετύχει καλύτερους όρους για τη χώρα. Ότι το δημοψήφισμα αποτελεί εργαλείο για να εκμαιεύσει υποχωρήσεις από τους ξένους. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Απολύτως τίποτα. Ο κ. Παπανδρέου δεν χρησιμοποιεί το δημοψήφισμα ως διαπραγματευτικό χαρτί εναντίον της κ. Μέρκελ (αυτό μπορούσε να το κάνει χωρίς δημοψήφισμα απειλώντας με ένα δικό του 'όχι' εντός της Συνόδου) αλλά στο εσωτερικό της χώρας, αρχικά, ως διαπραγματευτικό χαρτί απέναντι στους βουλευτές του, στους οποίους ουσιαστικά λέει: "Ξαναστηρίξτε με, αγνοώντας τη λαϊκή κατακραυγή, μιας και έχω εξασφαλίσει το δικαίωμα στον λαό να μιλήσει μόνος του σε δυο-τρεις μήνες." Και τότε, όταν θα έρθει η ώρα του δημοψηφίσματος, ο κ. Παπανδρέου θα πει σε εμάς τους πολίτες: "Είτε λέτε ναι στη Συμφωνία που σας έφερα είτε επιλέγετε μια Ελλάδα εκτός Ευρώπης. Τα ψέμματα όμως έχουν πάντα ένα τέλος. Κύριε Παπανδρέου, σφάλατε κατ' εξακολούθηση σε όλη τη διάρκεια της κρίσης.
• Αποδεχθήκατε μια δανειακή συμφωνία, τον Μάη του 2010, που κανείς σώφρων δεν θα αποδεχόταν, παρουσιάζοντάς την μάλιστα ως τη μοναδική εναλλακτική της καταστροφής.
• Προσθέσατε, όπως ο Macbeth, το ένα εγκληματικό λάθος στο άλλο και, κάθε φορά, το παρουσιάζατε ως 'λύση', 'επιτυχία', 'ελπίδα' την ώρα που βάθαινε τόσο η εθνική όσο και η προσωπική σας τραγωδία.
• Τώρα, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να παρατείνετε την παραμονή σας στην πρωθυπουργία, δεν διστάζετε να διακινδυνεύσετε την ευρωπαϊκή θέση της χώρας, θέτοντας τον ελληνικό λαό προ του διλήμματος: Είτε ψηφίζεις 'ναι' στο δημοψήφισμα είτε εγκαταλείπουμε την Ευρώπη.
Φτάνει πια. Αρκετή ζημιά κάνατε. Ήρθε η ώρα της παραίτησης όσο υπάρχει ακόμα καιρός. Καιρός να μην προστεθεί στις επιπτώσεις των δικών σας αποτυχιών, πέραν της οικονομικής κατάρρευσης, και η απομάκρυνση της χώρας από την Ευρώπη.»
Στις 18 Νοεμβρίου 2011 αφιέρωσα εκτενέστατο άρθρο με τίτλο-ερώτημα: «Δραχμή;» Σε αυτό καταλήγω με την εξής τοποθέτηση ως προς το τι πρέπει να κάνουμε: «Πρώτον, δεν συζητάμε την επιστροφή στη δραχμή όσο το ευρώ υφίσταται αλλού. Αν το ευρώ πεθάνει, και το σκεπάσει η ταφόπλακα, τότε η δημιουργία ενός νέου νομίσματος θα είναι εύκολη υπόθεση. Δεύτερον, δεν αποδεχόμαστε τις πολιτικές της Ε.Ε. που αποτελούν τον βασικό λόγο που το ευρώ σήμερα πεθαίνει. Λέμε το μεγάλο όχι στις ανοησίες της 26ης Οκτωβρίου επειδή μόνο έτσι μπορούμε να συμβάλουμε στη διάσωση του ευρώ.
Τον Φεβρουάριο του 2012 οι οικονομικοί αναλυτές της Citigroup Willem Buiter και Ebrahim Rahbani, εφηύραν τον όρο Grexit. Εκείνες τις μέρες, όλως τυχαίως, επισκεπτόμουν στη Φραγκφούρτη υψηλά ιστάμενα στελέχη γερμανικών ιδιωτικών τραπεζών. Όταν επέστρεψα στην Αθήνα ένιωσα την ανάγκη να προειδοποιήσω, με άρθρο στο protagon, για μια αυτοκαταστροφική τάση που διέκρινα στην πρωτεύουσα του γερμανικού χρηματοπιστωτικού συστήματος. Στις 17 Φεβρουαρίου έγραφα για τη «Λύση της Φραγκφούρτης», που δεν ήταν άλλη από τον ακρωτηριασμό Ελλάδας και Πορτογαλίας και σημείωνα ότι επρόκειτο για λύση απελπισίας που, ευτυχώς, δεν φαινόταν να πείθει το Βερολίνο. «Κανείς δεν γνωρίζει» έλεγα «αν τελικά θα πρυτανεύσει ο συντηρητισμός της κ. Μέρκελ ή αν θα επικρατήσει ο ενθουσιασμός της Φραγκφούρτης για τη λύση του ακρωτηριασμού-καυτηριασμού. Στις αράδες που ακολουθούν, και με τις οποίες κλείνω, θα μου επιτρέψετε να παραθέσω έξι λόγους γιατί η αισιοδοξία της Φραγκφούρτης (ότι δηλαδή είναι δυνατή η διάσωση της Ευρωζώνης με την αποπομπή δύο ή περισσότερων χωρών) θεμελιώνεται σε πλάνην οικτράν».
Στις 10 του περασμένου Μαΐου, όταν ο Σύριζα αναρριχήθηκε σε δεύτερο κόμμα, μια ανάσα πριν από τη Νέα Δημοκρατία, έστειλα από το protagon μήνυμα στον Αλέξη Τσίπρα, λέγοντας ότι πρέπει να πάρει τις αποφάσεις του ως προς την Ευρωζώνη. Ότι ήρθε η στιγμή να δηλώσει ευθαρσώς ότι ο Σύριζα δεν σκέφτεται καν το σενάριο δραχμής. Τα συγκεκριμένα λόγια που χρησιμοποίησα ήταν: "Η επιτυχία (του Σύριζα) σήμερα κινδυνεύει καθώς ο Σύριζα βρίσκεται εκατοστά από το να κάνει το μεγαλύτερο δώρο στους φιλο-Μνημονιακούς του αντιπάλους προσπαθώντας να κρατά ικανοποιημένους τόσο τις συνιστώσες που κρίνουν ότι η λύση θα δοθεί μέσα στο ευρώ όσο και τις συνιστώσες (και τις λοιπές πολιτικές δυνάμεις εκτός του Σύριζα) που προκρίνουν την έξοδο από το ευρώ. Ο Αλέξης Τσίπρας πρέπει να αποφασίσει με ποιον από τους δύο θα πάει. Και με τους δύο δεν γίνεται. Αν προσπαθήσει να πετύχει την ενότητα της Αριστεράς μην ξεκαθαρίζοντας τη θέση του επ΄αυτού, ο Σύριζα θα χάσει το τραίνο της ιστορίας, η Αριστερά θα καταβαραθρωθεί (άλλη μια φορά) και η χώρα θα πέσει θύμα ενός θηριώδους λάθους (το οποίο θα προστεθεί στο κτηνώδες λάθος του Μνημονίου). Μπορεί να έχω άδικο όταν φωνάζω, όπου σταθώ κι όπου βρεθώ, ότι «λύση εκτός του ευρώ» θα φέρει μια μεταμοντέρνα δεκαετία του ’30 στην Ευρώπη και στον κόσμο. Μπορεί συνάδελφοί μου, όπως ο Λαπαβίτσας ή ο Ρουμπίνι, να έχουν δίκιο όταν λένε ότι το μέλλον της χώρας προδιαγράφεται λαμπρότερο εκτός του ευρώ. Όμως, αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι η ηγεσία του Σύριζα πρέπει να αποφασίσει ποια από τις δύο σχολές-σκέψεις έχει δίκιο και ποια όχι."
Με χαρά είδα τον Πρόεδρο του Σύριζα, στις μέρες, εβδομάδες και μήνες που πέρασαν να παίρνει τη σωστή, καθαρή θέση επ’ αυτού. Ήταν βλέπετε η εποχή που το Βερολίνο, και υπό την επήρεια των τραπεζών της Φραγκφούρτης, άρχισε να κάνει συστηματική χρήση της απειλής μιας αποπομπής ώστε να συμμορφωθεί ο Ισπανός πρωθυπουργός στας εντολάς που του έστελναν. Παράλληλα, ο Πρόεδρος της ΕΚΤ, ο κ. Draghi, έκανε ό,τι πέρναγε από το χέρι του να πείσει την κ. Μέρκελ να βγάλει από την ημερήσια διάταξη την πιθανότητα Grexit. Εκείνη δεν το έκανε όσο μια τέτοια απειλή πετύχαινε τον στόχο τής πλήρους υποταγής της νέας κυβέρνησης. Το έκανε μόνο όταν η Ιταλία και η Ισπανία βρέθηκαν μια ανάσα από την τελική κατάρρευση. Και μόνο όταν οι Κινέζοι συνομιλητές της, στην επίσκεψη της Καγκελαρίου στο Πεκίνο λίγο πριν έρθει στην Ελλάδα, της εξήγησαν ότι η χρηματοδότηση του μόνιμου μηχανισμού της Ευρωζώνης, του ESM, κατά 25% από αυτούς θα προχωρήσει μόνο εφόσον το Βερολίνο θέσει οριστικό τέλος στη φιλολογία περί Grexit.
Επίλογος
Η Ελλάδα δεν διέτρεξε ποτέ σοβαρό κίνδυνο να αποπεμφθεί από την Ευρωζώνη. Την «ιδέα» μιας τέτοιας αποπομπής σκαρφίστηκε τον Μάιο του 2011 η κυβέρνηση Παπανδρέου ως απειλή προς τους βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, για να τους εξαναγκάσει να ψηφίζουν κατά τας υποδείξεις. Πρώτη που αναφέρθηκε στην πιθανότητα Grexit, μεταξύ όλων των Ευρωπαίων αξιωματούχων, ήταν η κ. Δαμανάκη. Με τις ευλογίες του κ. Παπανδρέου. Ακόμα και να μην του είχαν επιβάλει, του κ. Παπανδρέου, οι κ.κ. Σαρκοζί και Μέρκελ την εξίσωση ενός «όχι» στο δημοψήφισμα που ανακοίνωσε (μετά τη Συμφωνία του Οκτωβρίου του 2011) και της αποχώρησής μας από το ευρώ, θα το έκανε μόνος του, στην προσπάθεια να πείσει τους Έλληνες ψηφοφόρους να ψηφίσουν «ναι» στο δημοψήφισμά του.
Ακόμα και αργότερα, όταν πια η Grexit άρχισε να συζητιέται στη Φραγκφούρτη και μεταξύ των ανά τον κόσμο τραπεζών, η ελληνική κυβέρνηση, αυτή τη φορά Παπαδήμου-Βενιζέλου, ήταν εκείνη που «σιγόνταρε» την απειλή της Grexit, ώστε να περνάει τα νομοσχέδια που της επέβαλλαν από τη Βουλή. Κι όταν πια τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2012 ο Σύριζα απείλησε να εκπορθήσει τον κυβερνητικό συνασπισμό, τότε η κ. Μέρκελ, μαζί με ΝΔ-ΠΑΣΟΚ εγχωρίως, χρησιμοποίησε την Grexit ως τακτικό όπλο. Στο μεταξύ, βέβαια, όσο η Grexit γινόταν πιο πιστευτή στις αγορές τόσο Ιταλία και Ισπανία βυθίζονταν. Η καλοκαιρινή «κίνηση» Draghi (που ακολούθησε την προειδοποίησή του για κατάρρευση της Ευρωζώνης), η καθίζηση της Περιφέρειας, καθώς και οι νουθεσίες των Κινέζων, έπεισαν την κ. Μέρκελ ότι η «κούφια» απειλή της Grexit είχε φάει τα ψωμιά της. Έτσι, την έβαλαν στο περιθώριο και τα πράγματα ηρέμησαν, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η κρίση υποχώρησε πραγματικά.
Το κόστος της απειλής μιας Grexit ήταν γιγαντιαίο επειδή πολλοί την πίστεψαν, όσο παράλογη και να ήταν η πραγματοποίησή της. Από τη μια, επέσπευσε την κρίση, οδηγώντας στην πλήρη διακοπή της οικονομικής διαδικασίας όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και αλλού στην Ευρωζώνη (π.χ. στην Ισπανία). Από την άλλη, υπό τον φόβο της Grexit, αποδεχθήκαμε μέτρα που θα φέρουν πάμπολλα δεινά μακροπρόθεσμα (π.χ. η τραγική επαναγορά χρέους που σκοτώνει κάθε ελπίδα αναζωογόνησης των τραπεζών παρά τους πακτωλούς χρημάτων που δανείζονται για αυτές οι φορολογούμενοι, τα μέτρα 9,6 δισ. σε μια χρονιά που έπρεπε να σταματήσει η ύφεση). Τέλος, υπάρχει και το «αισθητικό» κόστος που καταβάλλουμε παρακολουθώντας τις γιορτές και τα πανηγύρια εκείνων που έχουν βγει στα κανάλια έξαλλοι από χαρά που «πήραμε» τη δόση και «θα μείνουμε στο ευρώ»...
protagon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου