Όλοι εμείς εδώ λοιπόν
κλαίγοντας, ξεσπάμε σε γέλια
το παιχνίδι θα χαθεί μόνο όταν
οι εραστές θα γοητεύονται
από την ανία
μένει μονάχα να ενώσουμε
τα αστέρια μας
και θα γίνουμε αστραπές
σύντομα όλα θα καίγονται και θα φωτίζουν τα μάτια σου. *
Δημοσιονομική εξυγίανση, διαρθρωτική προσαρμογή, αξιοποίηση, μεταρρύθμιση, πρόγραμμα σταθερότητας, ευελιξία, ανταγωνιστικότητα: καλά πράγματα ακούγονται όλα αυτά. Πιες τα, παιδί μου, ο γιατρός σ’ τα έγραψε για το καλό σου. Δεν υπάρχει άλλο φάρμακο, there is no alternative, που έλεγε και η μαμά Θάτσερ.
Εξάλλου, εσύ φταις εδώ που φτάσαμε. Μαζί τα φάγαμε, το είπε και ο αντιπρόεδρος. Έλα, πιες το και θα δεις, σιγά σιγά θα νιώσεις καλύτερα, κερδίσαμε και την επιμήκυνση του χρέους, ώς το νέο ’21, το 2021 δηλαδή, που θα μας εμπιστευθούν ξανά οι αγορές. Σοκ είναι, θα περάσει.
Το πολυδιαβασμένο «Δόγμα του σοκ» της Ναόμι Κλάιν συγκρίνει τη νεοφιλελεύθερη οικονομία των ιδιωτικοποιήσεων και της «ελευθερίας των αγορών» με τα πειράματα – βασανιστήρια της CIA σε ψυχασθενείς, με χρήση ψυχοτρόπων ουσιών.
Και οι δύο μέθοδοι «θεραπείας-σοκ», σε ανθρώπους ή αντίστοιχα σε χώρες που λειτουργούν ως πειραματόζωα, έχουν ως βάση την καταστροφή, την αποδόμηση κάθε υπάρχουσας δομής, ώστε να ξαναφτιαχτεί από την αρχή ο καινούργιος άνθρωπος ή η καινούργια χώρα. Στα πειράματα της CIA με ηλεκτροσόκ και ψυχεδελικά ναρκωτικά στη δεκαετία του ’50, στο κλίμα του Ψυχρού Πολέμου, οι διαλυμένοι άνθρωποι έχαναν το μυαλό τους, τη μνήμη, τον έλεγχο του εγκεφάλου τους, τον εαυτό τους τον ίδιο. Σκοπός του πειράματος ήταν ο δρ. Κράτος να ανασυστήσει έναν νέο πολίτη, πειθήνιο και καθαρό πια, απαλλαγμένο από ανεξέλεγκτα ένστικτα, απρόβλεπτες αντιδράσεις, προσωπική κρίση και σκέψη. Τα πειράματα ευδοκίμησαν, οι ασθενείς ατύχησαν. Οι περισσότεροι όχι μόνο δεν ανέκαμψαν ποτέ από την κατάσταση φυτού στην οποία τους καθήλωσαν οι νέοι Μένγκελε της CIA, αλλά οι λίγοι που επιβίωσαν υπέφεραν από μόνιμη απώλεια μνήμης, απουσία ελέγχου των εγκεφαλικών λειτουργιών, εμμονικές ιδεοληψίες, φοβίες, μόνιμη κατάσταση σύγχυσης.
Αντίστοιχα, η θεραπεία-σοκ του Μίλτον Φρίντμαν και των οικονομολόγων της Σχολής του Σικάγου, με σκοπό να επαναφέρουν τις χρεωμένες χώρες στον «σωστό» δρόμο της ελεύθερης αγοράς, είχε ως αποτέλεσμα να βυθίσει τα κράτη-πειραματόζωα στη φτώχεια, την ανισότητα, τον αυταρχισμό και τη βία. Από τη Χιλή του Πινοσέτ ώς την Τυνησία του Μπεν Άλι, το ΔΝΤ και οι δικτάτορες έχουν μακρόχρονη σχέση αγάπης, ισοπεδώνοντας –παράλληλα με το κοινωνικό κράτος– τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ολοκλήρωση του προγράμματος «εξυγίανσης», με την ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών, την εκποίηση κάθε δημόσιας υποδομής, την απορρύθμιση της εργασίας, αφήνει τη χώρα-πειραματόζωο σε χειρότερη θέση από ό,τι ήταν πριν, με τον πληθυσμό αποδεκατισμένο από την πείνα, τις ασθένειες, την ανεργία. Όπως τα πειραματόζωα της CIA δεν γίνονταν ποτέ οι «γενναίοι νέοι πολίτες», αλλά ανθρώπινα κουρέλια, έτσι και οι χώρες που δέχονται τη «θεραπεία» από τους νέους δόκτορες του σοκ –το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα–, δεν συνέρχονται ποτέ, αλλά βυθίζονται σε ακόμα βαθύτερη ύφεση, που αυτήν τη φορά συνδυάζεται με διαρκή καταστολή και κοινωνική καταπίεση.
Όταν το φάρμακο είναι χειρότερο από την ασθένεια που υποτίθεται ότι θεραπεύει τι μπορούμε να κάνουμε;
Η απάντηση είναι απλή και δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος ούτε γιατρός για να τη δει: απλώς, να μην το πάρεις. Η Ναόμι Κλάιν εξέφρασε έξοχα τους μηχανισμούς που μας αρρωσταίνουν στο «Δόγμα του σοκ». Δική μας δουλειά είναι να μετουσιώσουμε σε συλλογικές πράξεις τις σκέψεις και τα συναισθήματα, που θα μας βοηθήσουν όχι απλώς να «αισθανθούμε καλύτερα», αλλά να αποτινάξουμε τα δεσμά του οικονομικού και συναισθηματικού «σοκ και δέους».
ΜΑ ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΞΕΣΗΚΩΝΟΜΑΣΤΕ;
«Εξουσία είναι να προξενείς βάσανα και ταπεινώσεις. Εξουσία είναι να σκίζεις το ανθρώπινο πνεύμα σε κομμάτια». Ο Τζορτζ Όργουελ μιλούσε για τη δυστοπική κοινωνία του «1984», αλλά θα μπορούσε να περιγράφει το πώς νιώθουν οι Έλληνες ως PIIGS τής Ευρώπης το 2011. Μια κοινωνία σε μαζική παράκρουση. Το ΔΝΤ, ως απρόσκλητος συγγενής που έχει έρθει από μακριά και δεν σκέφτεται να ξεκουμπιστεί σύντομα, έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας επηρεάζοντας τον ψυχισμό και τις διαθέσεις μας. Λιτότητα έχει επιβάλει ακόμη και στα ευχάριστα συναισθήματά μας.
Πώς αλλιώς να εξηγηθεί ότι τέσσερεις στους πέντε Έλληνες δηλώνουν πως αισθάνονται δυσαρεστημένοι από τη ζωή τους στην παρούσα φάση (βαρόμετρο της Public Issue – Μάρτιος 2011); «Δεν είναι στραβός ο γιαλός. Στραβά αρμενίζουμε» δηλώνει το 78% των ερωτηθέντων για την κατεύθυνση που έχει πάρει η χώρα. Καμία ελπίδα στον ορίζοντα σχετικά με την οικονομική μας κατάσταση δεν βλέπει το 73%. «Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον» σιγοτραγουδά το 87%, καθώς η κοινωνική ανασφάλεια για το μέλλον φαντάζει τρομακτική.
Πώς αισθάνεται κανείς όταν του κόβουν το μισθό, όταν χάνει τη δουλειά του, όταν έχει διπλάσιο φόρτο εργασίας επειδή έχουν απολυθεί οι μισοί συνάδελφοί του; Οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη, οι φοβίες και οι κρίσεις πανικού είναι οι πιο διαδεδομένες ψυχικές διαταραχές που εμφανίζονται λόγω της οικονομικής κρίσης και κατ’ επέκταση της περιρρέουσας αβεβαιότητας, όπως ανακοινώθηκε στο πρόσφατο Παγκόσμιο Συνέδριο Ψυχικής Υγείας. Στην Ελλάδα, το τελευταίο διάστημα, οι κλήσεις προς τη γραμμή παρέμβασης για την αυτοκτονία έχουν αυξηθεί κατά 60% με 70%. Ακούει κανείς;
Μήπως νιώθεις δυσφορία, απόγνωση, μιζέρια;
Δεν είσαι ο μόνος. Ο δείκτης μιζέριας (misery index), ο οποίος μετρά το βαθμό δυσαρέσκειας μιας κοινωνίας, συνυπολογίζοντας τα ποσοστά ανεργίας και πληθωρισμού, στην Ελλάδα τραβά σταθερά την… ανηφόρα: από το 11,3 (το 2009) εκτινάχθηκε στο 17,3 πέρυσι, ξεπερνώντας το 19 στις αρχές του έτους. Στην 7η θέση ανάμεσα σε 59 χώρες κατατάσσεται η Ελλάδα. Ανάλογοι δείκτες καταγράφονταν και στην Τυνησία και την Αίγυπτο λίγο πριν από το ξέσπασμα των λαϊκών εξεγέρσεων.
Θυμός, αγανάκτηση, οργή. Πρόκειται για τα συναισθήματα που τον τελευταίο καιρό βλέπεις ζωγραφισμένα στα πρόσωπα χιλιάδων ανθρώπων: στους 50άρηδες γονείς μας όταν φώναζαν να «καεί το μπουρδέλο η Βουλή», στους νεολαίους και γηραιότερους – κατοίκους της Κερατέας όταν πολεμούν με πέτρες και μολότοφ το στρατό κατοχής των ΜΑΤ, στους πελάτες των τραπεζών όταν πάνε να πληρώσουν τους… νόμιμους τοκογλύφους, στους μέχρι πρότινος φιλήσυχους πολίτες όταν γιαουρτώνουν πολιτικούς, ακόμη και στους θιασώτες του ζάπινγκ όταν σιχτιρίζουν εσχάτως τα δελτία των 8.
«Ο τύραννος που πια δεν τον φοβάσαι είναι ένας τύραννος νικημένος»
Απέναντι, όμως, στην απαλλοτρίωση ακόμη και των ευχάριστων συναισθημάτων μας κάποιοι έχουν στήσει αντάρτικο. Από το ανυπάκουο κίνημα «Δεν πληρώνω» μέχρι τον αγώνα της Κερατέας και από την ηρωική απεργία πείνας των 300 μεταναστών μέχρι τους εργατικούς αγώνες που ξεσπούν, τα κινήματα δεν αποτελούν μόνο εστίες αντίστασης στο καταθλιπτικό τοπίο που ζούμε, δεν απευθύνονται μόνο στη λογική και δεν στοχεύουν μόνο στην αποκατάσταση του συμφέροντος των πολλών. Παράλληλα, αποτελούν πηγές θετικών συναισθημάτων, έμπνευσης, δημιουργικότητας και συντροφικότητας – σε ατομικό, αλλά και σε συλλογικό επίπεδο.
Σύμφωνα με τον αμερικανό κοινωνιολόγο James M. Jasper, ανάμεσα στα μέλη των κοινωνικών κινημάτων αναπτύσσονται συναισθήματα ανταπόδοσης ή αμοιβαιότητας, τα οποία υπάρχουν και εκδηλώνονται μεταξύ των μετεχόντων, όπως για παράδειγμα οι στενοί δεσμοί φιλίας, στοργής και αγάπης, συσστράτευσης, εμπιστοσύνης. Οι απολαύσεις της διαμαρτυρίας προκύπτουν από τις χαρές των συλλογικών δραστηριοτήτων, όπως είναι η χαρά της συνεύρεσης με αγαπημένα πρόσωπα ή η συμμετοχή με άλλους σε ένα τραγούδι ή ένα σύνθημα. Εξάλλου, η συμμετοχή σε ένα κίνημα και η διεκδίκηση του δίκιου «που είναι ζόρικο πολύ», με άλλα λόγια η εκδήλωση ηθικών αρχών και αξιών, είναι πάντοτε πηγή υπερηφάνειας και ικανοποίησης, ακόμη και στην περίπτωση που είναι ταυτόχρονα οδυνηρή.
Στα είδη ευχαρίστησης της διαμαρτυρίας δεν θα μπορούσαν να μη συμπεριλαμβάνονται και οι ερωτικές απολαύσεις: H αγάπη και η ερωτική έλξη συχνά αποτελούν την αφορμή για την ενεργό συμμετοχή ζευγαριών ή και μεμονωμένων ατόμων σε κινήματα. Ταυτόχρονα δε αναπτύσσονται και συναισθήματα, όπως π.χ. ο θυμός, τα οποία όμως δεν στρέφονται ενάντια σε όσους βρίσκονται εντός του κινήματος αλλά απέναντι στις κυβερνητικές πολιτικές ή σε όσους εξαιτίας ιδίων συμφερόντων είναι εχθρικοί με το κίνημα. Τα δύο είδη συναισθημάτων, παρά το ότι διαφέρουν μεταξύ τους, αλληλοενισχύονται και δομούν την κουλτούρα ενός κινήματος.
Σύμφωνα με τον George N. Katsiafikas (βλ. «Η επίδραση του έρωτα – Μια νέα προσέγγιση για τα σύγχρονα κοινωνικά κινήματα», εκδ. ΑΥΤΟΝΟΜedIA/Sciolti), «το συναισθηματικό περιεχόμενο των κοινωνικών κινημάτων» μπορεί να ιδωθεί και ως μια διαδικασία «συλλογικής απελευθερωτικής εξιδανίκευσης» (θεωρία της επίδρασης του έρωτα στα κοινωνικά κινήματα). Σε κάποιες περιπτώσεις μεγάλες ομάδες ανθρώπων όχι μόνο φαντάζονταν έναν άλλο κόσμο, αλλά ζούσαν σύμφωνα με νέους κανόνες και πεποιθήσεις. Έτσι, στιγμιαία, η κυριαρχία τού «επιβιώνει ο πιο ισχυρός» γκρεμιζόταν για να αναδυθεί μια νέα, αυθόρμητη κοινωνική αλληλεγγύη. «Σε αυτές τις φάσεις το πιο βασικό είναι ότι μετασχηματίζεται το προσωπικό συμφέρον σε συμφέρον του ανθρώπινου είδους» επισημαίνει ο συγγραφέας.
Ένα τέτοιο παράδειγμα μπορούμε να δούμε τον Μάη του ’68 στη Γαλλία, όταν στη διάρκεια της πορείας ενάντια στην απέλαση του Κον Μπετίτ, Εβραίου γεννημένου στη Γερμανία, που ήταν απ’ τους ηγέτες της φοιτητικής εξέγερσης, όλο το πλήθος (μεταξύ των οποίων και ένα ευδιάκριτο μπλοκ Αράβων) άρχισε να φωνάζει «είμαστε όλοι Γερμανοεβραίοι», καταρρίπτοντας έτσι στιγμιαία τους κοινωνικούς διαχωρισμούς, τις προκαταλήψεις και τις διαιρέσεις αιώνων – προς όφελος «της συλλογικής εξιδανίκευσης της ενστικτώδους ανάγκης για ελευθερία».
«Δεν μπορεί να υπάρξει έρωτας σε έναν κόσμο δυστυχισμένο» έγραφε δεκαετίες πριν ο Ραούλ Βανεγκέμ, σμπαραλιάζοντας τη βιτρίνα της μεταπολεμικής ευημερίας. Κι όμως, σήμερα, σε μια εποχή με πολύ λιγότερες αυταπάτες, ο έρωτας μπορεί να υπάρξει και να ανθήσει.Δεν το μαρτυρούν μόνο τα ζευγαράκια των ερωτευμένων που σκάνε μύτη την άνοιξη μαζί με τα πρώτα μπουμπούκια, αλλά και οι εκατοντάδες χιλιάδες των διαδηλωτών, από τη Βρετανία και την κεντρική Ευρώπη ώς τη Μεσόγειο και τη βόρεια Αφρική.
ΥΓ.: Σ’ αυτήν την ίδια χώρα που ζούμε εμείς τώρα, έγραφε –αιώνες πριν– ο Αισχύλος: «τρομερός είναι ο θυμός ενός λαού που μουρμουρίζει».
(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό υποβρύχιο του Μαρτίου – Απριλίου 2011)
Πηγή: Παραφωνία
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου