Μη σωπαίνεις άλλο…

της Λίζας Χαρατζή

Με ρωτά. Ξανά και ξανά. Αφορμή η επίθεση της Χρυσής Αυγής σε μετανάστη στη λαϊκή αγορά της Καλλιθέας. «Μα πως γίνεται να δέρνουν κάποιον δίπλα σου και να μην αντιδράς βρε παιδί μου; Έτσι αυθόρμητα, όπως θα τρέξεις να σηκώσεις έναν άνθρωπο που έπεσε κάτω. Τι θα κάνεις, θα τον αφήσεις κάτω;»  Έλα ντε. Αναρωτιέμαι και εγώ φωναχτά. Φόβος; Μήπως είναι φόβος;  Ίσως ναι, να είναι φόβος. Δεν μπορεί να εξηγηθεί αλλιώς. Και ο φόβος είναι εργαλείο ..τρομερό.

Έχει χρησιμοποιηθεί επανειλημμένως σε διαδικασίες κοινωνικού ελέγχου. Σε μαζικό ή και σε ατομικό επίπεδο. Μήπως δεν είναι ο φόβος ένα από τα βασικά θεμέλια της θρησκευτικής πίστης; Της κάθε θρησκευτικής πίστης. Ο φόβος για τον πόνο, για το άγνωστο, για το αύριο, για το θάνατο. Ο φόβος βρίσκεται στον πυρήνα της κάθε μορφής εξουσίας: αυτής που μπορεί να ενυπάρχει στη σχέση ενός ζευγαριού, στη σχέση ενήλικα – παιδιού, στη σχέση με την οικογένεια, με την κοινωνία, με τον εργοδότη, με το «όργανο της τάξης», με την πολιτική εξουσία, με τον αδύναμο εαυτό μας.

Ως ατομικός εκφοβισμός, νομικά, ορίζεται η μεθοδευμένη εκείνη συμπεριφορά που «θα μπορούσε να προκαλέσει σε ένα άτομο με φυσιολογικές ευαισθησίες» φόβο τραυματισμού ή πόνου. Δεν χρειάζεται να τα προκαλέσει όντως απλώς να προκαλέσει τρόμο στο άτομο – στόχο ότι όντως μπορεί να τα πάθει». Αυτό είναι το μοντέλο συμπεριφοράς που βρίσκει κανείς σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις κακοποίησης, παιδιών, γυναικών.  Ακόμη και αν δεν υπάρχει ακραία βία, υπάρχει ο φόβος της.

Επί του αρχικού παραδείγματος τώρα.  Η συμπεριφορά της Χρυσής Αυγής αλλά και ο τρόπος που αυτή παρουσιάζεται από πολλά ΜΜΕ και γίνεται ανεκτή από τον κρατικό μηχανισμό, εκτός του αποδεικνύει την απρόσκοπτη λειτουργία της ως ένα γνήσιο παρακράτος, έχει και τέτοια χαρακτηριστικά: εκφοβισμού. Δεν είναι τυχαία επιλογή ούτε της ίδιας της οργάνωσης, ούτε όσων την παρουσιάζουν έτσι.  Έτσι εδραιώνεται, έτσι επηρεάζει. Αυτός, ιστορικά, άλλωστε είναι ο τρόπος εδραίωσης κάθε ναζιστικού μορφώματος : ο φόβος. Ή θα τους δεχτείς ή θα σε προπηλακίσουν, θα σε εκφοβίσουν, θα σε χτυπήσουν. Τουλάχιστον αυτό πρέπει να πιστέψεις. Αυτό πρέπει να αποτελέσει το γνώμονα της αντίδρασής σου απέναντί της. Αυτή είναι η λογική κάθε αυταρχικού καταπιεστικού μορφώματος, από το επίπεδο μιας ανθρώπινης σχέσης, μιας οικογένειας, μέχρι το επίπεδο μιας πολιτικής οργάνωσης, ενός κοινωνικού συστήματος.  Ό,τι δεν αντέχει στη λογική (δεν εννοείται η κοινή λογική φυσικά), αντέχει λόγω φόβου. Είναι, ως ένα βαθμό, η πτυχή του περίφημου δόγματος του αμερικανικού ιμπεριαλισμού επί ημερών Τζωρτζ Μπους, η λογική του «όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας».

Εργαλείο χειραγώγησης

Σε μαζικό επίπεδο είθισται να μιλάμε για «καλλιέργεια κλίματος φόβου». Είναι ο τρόπος με τον οποίο προκαλείται αίσθημα φόβου σε ευρείες μάζες έτσι ώστε αδιαμαρτύρητα να δέχονται πολιτικές επιλογές, αποφάσεις ακόμη και τις πιο παράλογες εξελίξεις χωρίς καμία αντίδραση.  Το πρόσφατο και όχι μόνο παρελθόν της ελληνικής κοινωνίας έχει πλείστα παραδείγματα. Αν δεν ψηφιστεί το Μνημόνιο, θα χρεωκοπήσουμε. Αν δεν συνεχιστεί η πολιτική του Μνημονίου, θα κατακερματιστούμε. Αν δεν ψηφιστεί το δεύτερο Μνημόνιο, θα έλθουν οι επτά πληγές του Φαραώ. Αν, αν, αν..

«Ο κόσμος δεν θέλει πόλεμο, αλλά είναι πάντα δυνατό να πειστεί να ακολουθήσει τους ηγέτες του σε έναν πόλεμο. Είναι πολύ εύκολο να το πετύχει κανείς αυτό. Το μόνο που έχει να κάνει είναι τους καλλιεργήσει το φόβο, να τους πει ότι δέχονται επίθεση, να καταγγείλει τους φιλειρηνιστές ως μη πατριώτες και προδότες που θέτουν τη χώρα σε κίνδυνο. Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο σε κάθε χώρα». Αυτό συνήθιζε να λέει ο Hermann Goring, ιδρυτικό μέλος του ναζιστικού κόμματος του Χίτλερ, και  ιδρυτής της Γκεστάπο.  Το σκεπτικό του έχει επιβεβαιωθεί πολλάκις. Και όχι μόνο σε περιπτώσεις πολέμου, αλλά και σε πολιτικό ή κομματικό επίπεδο. Το βασικό είναι ο λαός ή ο οποιοσδήποτε, γενικώς οριζόμενος ως  ο «από κάτω» ή «πιο αδύναμος» να νιώθει ότι βρίσκεται σε μια διαρκή απειλή, ότι θα υποστεί κάτι, μια τιμωρία, έναν πόνο, κάτι.. Και όσο πιο ακαθόριστο είναι αυτό το κάτι, τόσο πιο έντονος γίνεται και ο φόβος.

«Ο φόβος θολώνει τη λογική, εντείνει το συναίσθημα και καθιστά εξαιρετικά πιο εύκολο για δημαγωγούς πολιτικούς να κινητοποιήσουν την κοινή γνώμη στην κατεύθυνση των πολιτικών που θέλουν να ακολουθήσουν».  Τόσο κατανοητά και απλά σχολίαζε ο Zbigniew Brzezinski, ο θεωρούμενος από πολλούς και γκουρού του soft imperialism, ο συγγραφέας της «Μεγάλης Σκακιέρας», τη χειραγώγηση από πλευράς προεδρίας Μπους της αμερικανικής αλλά και της παγκόσμιας κοινής γνώμης στη βάση του λεγόμενου «πολέμου κατά της τρομοκρατίας». Μιας φράσης, όπως αναφέρει στο άρθρο του «Τρομοκρατημένοι από τον «Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας»», στην εφημερίδα Washington Post στις 25 Μαρτίου του 2007, κενής περιεχομένου.

Δεν είναι τόσο δύσκολο να δοκιμαστούν οι διαπιστώσεις αυτές στη τωρινή μας εμπειρία, ως κοινωνία αλλά και ατομικά. Οι επτά πληγές του Φαραώ ήρθαν.  Ακριβώς επειδή επιλέχτηκε η πολιτική που υποτίθεται ότι θα τις απομάκρυνε. Κι όμως. Ακόμη και σήμερα, μιλάμε με το διπλανό, το συνάδελφο, το φίλο, το γείτονα και υπάρχει φόβος.  Σαν να μην έχουν έρθει. Ακόμη και σήμερα που δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην χαμογελά πικρά στο άκουσμα των φράσεων «είναι τα τελευταία μέτρα, οι θυσίες θα πιάσουν τόπο» και πολλές άλλες κοροϊδίες που εισπράττουμε κατάμουτρα, υπάρχει φόβος. Ακόμη και σήμερα που τείνει να πιάσει μονοψήφιο νούμερο στις δημοσκοπήσεις ο αριθμός όσων πιστεύουν ότι «το πρόγραμμα θα βγει και θα φέρει λύσεις», υπάρχει φόβος στα μάτια όλων των άλλων που αποτελούν το δηψήφιο αριθμό. Γιατί; Μήπως τις φέρει και θα τις χάσουμε; Μήπως δεν ζούμε τώρα την μη λύση; Μήπως φοβούμενοι σώσαμε κάτι;

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σε ατομικό επίπεδο σε περιπτώσεις σαν αυτά τα περιστατικά με τις επιθέσεις της Χ. Α. σε ανοιχτούς χώρους, γεμάτους κόσμο, όπου κανείς, όμως, δεν παρενέβη για να σταματήσει αυτά τα ανθρωποειδή.  Πριν την επίθεση στην λαϊκή αγορά της Καλλιθέας, την προπερασμένη εβδομάδα, είχε υπάρξει, τον Οκτώβριο, και η επίθεση στην πλατεία Αττικής κατά του Ελληνο-αιγύπτιου που έχασε το μάτι του. Και στις δύο, κάτω από άπλετο φως, δεν υπήρξε κανένας συνάνθρωπος να βάλει έστω μια φωνή. Ήταν όλοι γύρω οπαδοί, μέλη ή χειροκροτητές της Χ. Α.; Μάλλον όχι.  Συμφωνούσαν όλοι με το έγκλημα που έβλεπαν να διαπράττεται μπροστά στα μάτια τους; Ούτε αυτό πιθανώς.

Ο φόβος ως τριβή

Φαίνεται ότι  είτε σε γενικότερο είτε σε ειδικότερο επίπεδο, ο φόβος είναι το κοινό στοιχείο. Και πριν σπεύσουν αρκετοί «θαρραλέοι» να αρχίσουν τα κηρύγματα και τους «δεκάρικους» , ας σηκώσει πρώτος το χέρι του όποιος δεν τον έχει νιώσει ειλικρινά ποτέ. Ο φόβος της απόλυσης, ο φόβος της μη συμμόρφωσης με την πλειοψηφία ή με την αυθεντία –βλ. το πείραμα του Milgram-, ο φόβος του άμεσου σωματικού πόνου, ο φόβος της απώλειας κάποιων κεκτημένων –πχ ενός συγκεκριμένου επιπέδου ζωής με ό,τι υλικά αγαθά συνεπάγεται αυτό. Ο φόβος, υπό την έννοια που τον προσεγγίζουμε εδώ,  θα μπορούσε, με πολλές αναλογίες να χαρακτηριστεί ως τριβή της ανθρώπινης συνείδησης, ως εκείνη η δύναμη αντίστασης που εμποδίζει την μετακίνηση από μία κατάσταση σε μια άλλη.

Το ζήτημα είναι ότι είτε μας αρέσει είτε όχι, η κατάσταση έχει αλλάξει.  Η κατάσταση είναι εδώ και τη βιώνουμε. Αυτό που φοβόμαστε, είναι εδώ. Η απόλυση δεν είναι μία πιθανότητα. Είναι μάλλον η πραγματικότητα που βιώνουμε οι περισσότεροι μία ή περισσότερες φορές. Το κόστος για να μην την βιώσουμε, δεν διασφαλίζει πια ούτως ή άλλως την επιβίωσή μας.    Ό,τι είχαμε κεκτημένο δεν είναι πια. Ό,τι ήταν δεδομένο δεν είναι πια. Η Χ. Α. μπορεί να μην μας χτυπά τώρα, αλλά θα έρθει και η σειρά μας.  Γιατί η λογική του φόβου στην οποία είναι δομημένη είναι το «είτε μαζί μας είτε εναντίον μας», είναι η ίδια η εξουσία, η υποταγή στον «ανώτερο», η αίσθηση του «ανήκειν» που δίνει αίσθηση ισχύος στα μεμονωμένα φοβισμένα μέλη της, ο συγχρωτισμός τους. –Δεν έχει ενδιαφέρον ότι πάντα επιδεικνύουν το θάρρος και τα μπράτσα τους με διαφορά αναλογίας; Πχ έξι εναντίον ενός;- Την ώρα που θα χτυπήσουν την πόρτα μας, δεν θα μπορέσουμε να γυρίσουμε αλλού το κεφάλι μας και να κάνουμε ότι δεν βλέπουμε.  Ή θα πρέπει να υποταχτούμε στο φόβο της εξουσίας της ή όχι.

Τείνουμε να παραλύουμε από το φόβο αυτού που θεωρούμε ότι μπορεί ν’ ακολουθήσει και είναι άγνωστο, και αυτό μας εμποδίζει, συχνά, να δούμε ότι έχει ήδη φτάσει και σιγά σιγά μας τρώει τις σάρκες.  Ο φόβος είναι σαν αλυσίδα στο πόδι μας. Όσο περισσότερο φοβόμαστε, τόσο περισσότερο σφίγγει. Τόσο περισσότερο σκύβουμε για ν’ αντέξουμε το σφίξιμο. Και σκύβουμε κι άλλο. Και τελικά τρώμε χώμα. Αναπνέουμε χώμα. Τώρα πια μπορεί να μην φοβόμαστε. Αλλά δεν αναπνέουμε πια. Έχουμε πλήρως εξαχρειωθεί.

Ο φόβος είναι αλυσίδα.  Ανθρώπινη, κατανοητή, απαραίτητη  πολλές φορές,  αλλά αλυσίδα. Αλυσίδα που πρέπει να αναγνωρίσουμε, να γνωρίσουμε, να παραδεχτούμε, και να τη σπάσουμε. Η έλλειψη κάθε φόβου είναι ανοησία. Η επίγνωση και η διαχείρισή του είναι γνώση και δύναμη.  Όπως αναφέρεται στο  http://grfear.blogspot.gr/ , «ο φόβος είναι ο δούρειος ίππος της εξουσίας… Το στοίχημα είναι πάντα το ποιος θα ελέγξει το φόβο και θα τον διαχειριστεί προς όφελός του, και πώς θα καταφέρει να μετατρέψει, ένα εργαλείο χειρισμού συνειδήσεων σε μηχανισμό προστασίας. »

Σώπα μη μιλάς !

Σώπα, μη μιλάς , είναι ντροπή
κόψ’  τη φωνή σου
σώπασε επιτέλους
κι αν ο λόγος είναι αργυρός
η σιωπή είναι χρυσός.
Τα πρώτα λόγια που άκουσα από παιδί
έκλαιγα, γέλαγα, έπαιζα μου λέγανε:
«σώπασε».

Στο σχολείο μού κρύψανε την αλήθεια τη μισή,
μου λέγανε :»εσένα τι σε νοιάζει ; Σώπα!»

Με φίλησε το πρώτο κορίτσι που ερωτεύτηκα και μου λέγανε:
«κοίτα μην πεις τίποτα, σσσσ….σώπα!»

Κόψε τη φωνή σου και μη μιλάς, σώπαινε.
Και αυτό βάσταξε μέχρι τα είκοσί μου χρόνια.

Ο λόγος του μεγάλου
η σιωπή του μικρού.
Έβλεπα αίματα στο πεζοδρόμιο,
«Τι σε νοιάζει εσένα;», μου λέγανε,
«θα βρεις το μπελά σου, σώπα».

Αργότερα φωνάζανε οι προϊστάμενοι
«Μη χώνεις τη μύτη σου παντού,
κάνε πως δεν καταλαβαίνεις ,σώπα»

Παντρεύτηκα , έκανα παιδιά ,
η γυναίκα μου ήταν τίμια κι εργατική
και ήξερε να σωπαίνει.
Είχε μάνα συνετή , που της έλεγε «Σώπα».

Σε χρόνια δίσεκτα οι γονείς, οι γείτονες με συμβουλεύανε :
«Μην ανακατεύεσαι, κάνε πως δεν είδες τίποτα. Σώπα»

Μπορεί να μην είχαμε με δαύτους γνωριμίες ζηλευτές,
με τους γείτονες, μας ένωνε , όμως, το Σώπα.

Σώπα ο ένας, σώπα ο άλλος σώπα οι επάνω, σώπα οι κάτω,
σώπα όλη η πολυκατοικία και όλο το τετράγωνο.

Σώπα οι δρόμοι οι κάθετοι και οι δρόμοι οι παράλληλοι.
Κατάπιαμε τη γλώσσα μας.
Στόμα έχουμε και μιλιά δεν έχουμε.
Φτιάξαμε το σύλλογο του «Σώπα».
και μαζευτήκαμε πολλοί
μία πολιτεία ολόκληρη, μια δύναμη μεγάλη ,αλλά μουγκή!

Πετύχαμε πολλά,φτάσαμε ψηλά, μας δώσανε παράσημα,
τα πάντα κι όλα πολύ.
Εύκολα , μόνο με το Σώπα.
Μεγάλη τέχνη αυτό το «Σώπα».

Μάθε το στη γυναίκα σου, στο παιδί σου, στην πεθερά σου
κι όταν νιώσεις ανάγκη να μιλήσεις ξερίζωσε τη γλώσσα σου
και κάν’ την να σωπάσει.
Κόψ’ την σύρριζα.
Πέτα την στα σκυλιά.
Το μόνο άχρηστο όργανο από τη στιγμή που δεν το μεταχειρίζεσαι σωστά.

Δεν θα έχεις έτσι εφιάλτες , τύψεις κι αμφιβολίες.
Δε θα ντρέπεσαι τα παιδιά σου και θα γλιτώσεις από το βραχνά να μιλάς ,
χωρίς να μιλάς να λες «έχετε δίκιο, είμαι σαν κι εσάς»
Αχ! Πόσο θα ‘θελα να μιλήσω ο κερατάς.
και δεν θα μιλάς ,
θα γίνεις φαφλατάς ,
θα σαλιαρίζεις αντί να μιλάς .

Κόψε τη γλώσσα σου, κόψ’ την αμέσως.
Δεν έχεις περιθώρια.
Γίνε μουγκός.
Αφού δε θα μιλήσεις , καλύτερα να το τολμήσεις. Κόψε τη γλώσσά σου.

Για να είσαι τουλάχιστον σωστός στα σχέδια και στα όνειρά μου
ανάμεσα σε λυγμούς και σε παροξυσμούς κρατώ τη γλώσσα μου,
γιατί νομίζω πως θα ‘ρθει η στιγμή που δεν θα αντέξω
και θα ξεσπάσω και δεν θα φοβηθώ και θα ελπίζω
και κάθε στιγμή το λαρύγγι μου θα γεμίζω με ένα φθόγγο ,
με έναν ψίθυρο , με ένα τραύλισμα , με μια κραυγή που θα μου λέει:
ΜΙΛΑ!…

Αζίζ Νεσίν

pontokomicom via.inprecor.gr