του Βασίλη Ασημακόπουλου(1)
Θα επιχειρήσουμε σε τρία σύντομα και περιεκτικά κατά το δυνατόν άρθρα, να δώσουμε ένα περίγραμμα των απόψεών μας για τα χαρακτηριστικά των μνημονιακών πολιτικών δυνάμεων και την διαμόρφωσή τους στη συγκυρία της τελευταίας 25ετίας, το ζήτημα του συλλογικού πολιτικού υποκειμένου μέσα από τη δυνατότητα συγκρότησης ενός παλλαϊκού απελευθερωτικού μετώπου και ορισμένες βασικές θέσεις για ένα μεταβατικό πρόγραμμα ανεξαρτησίας, δημοκρατίας και σοσιαλιστικού μετασχηματισμού.
Στο παρόν άρθρο θα αναπτύξουμε την άποψή μας για τις μνημονιακές πολιτικές δυνάμεις, χρησιμοποιώντας την πουλαντζική αναλυτική κατηγορία της εστίας ενιαίου κόμματος.
Ο Νίκος Πουλαντζάς στο τελευταίο του βιβλίο το 1978, αναπτύσσει την έννοια της εστίας ενιαίου κόμματος(2). Σύμφωνα με τον Πουλαντζά η εστία ενιαίου κόμματος αναδύεται από την παγίωση ενός μόνιμου πλέγματος σύνθετων κυκλωμάτων, δυνάμεων και πολιτικού προσωπικού, ριζωμένα στην υλικότητα των οργάνων των κυρίαρχων κομμάτων εξουσίας, σπονδυλωμένα με τη νέα υλικότητα του κρατικού μηχανισμού, εγγράφοντας και εκπληρώνοντας τις ηγεμονικές αστικές στρατηγικές, όπως διαμορφώνονται στη συγκυρία της πάλης των τάξεων.
Στην Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, αρχίζει να διαμορφώνεται η εστία ενιαίου κόμματος με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της νέας ηγεμονικής αστικής στρατηγικής ως αποτέλεσμα του συγκεκριμένου τρόπου επίλυσης της αντίφασης μεταξύ της γραμμής αυτοδύναμου μοντέλου ανάπτυξης/ειδική συμφωνία με την ΕΟΚ ως θεμέλιο της πορείας για την κοινωνική αλλαγή (όπως κωδικοποιούνταν στο περίφημο Συμβόλαιο με το Λαό 1981), από τη μία πλευρά και από την άλλη του (καπιταλιστικού) εκσυγχρονισμού της οικονομικής βάσης διαμέσου της πλήρους και οργανικής συμμετοχής της Ελλάδας στην ΕΟΚ και τη νεοφιλελεύθερη μετεξέλιξή της, όπως κωδικοποιήθηκε με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986), με την επικράτηση της δεύτερης. Αποτέλεσμα της διαπάλης στο εσωτερικό του κοινωνικού μπλοκ δυνάμεων της αλλαγής και ευρύτερα της ταξικής πάλης στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, η εστία ενιαίου κόμματος εκφράζει στο πολιτικό επίπεδο τον τρόπο εσωτερίκευσης των εξωτερικών παραγόντων, της εξάρτησης του εθνικού σχηματισμού από το πολυεθνικό μονοπωλιακό κεφάλαιο και τις διεθνικές εκπροσωπήσεις του, όπως αρθρώνονται με τον εγχώριο κοινωνικό συνασπισμό εξουσίας.
Η νέα ηγεμονική αστική στρατηγική που εδραιώνεται την περίοδο 1989-1990, εγγράφει τα όρια μιας παραδοσιακού τύπου σοσιαλδημοκρατικής διαχείρισης (αποτέλεσμα της συγκεκριμένης εξέλιξης του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του ’80, της ενσωμάτωσής του στο κράτος κλπ)(3), την ιστορικών διαστάσεων ήττα της κομμουνιστικής αριστεράς σε διεθνές επίπεδο, όπως ειδικά αποτυπώνεται στη συγκυρία με την κυριαρχία της εκσυγχρονιστικής-διαχειριστικής γραμμής στον ενιαίο Συνασπισμό (λ.χ. κοινό πόρισμα ΚΚΕ-ΕΑΡ) και τις τυχοδιωκτικές επιλογές της ηγετικής ομάδας (συγκυβέρνηση Τζαννετάκη, οικουμενική Ζολώτα), την ήττα των κυριαρχούμενων κοινωνικών στρωμάτων, ακόμα και όταν προσωρινά αναστέλλουν τη νεοφιλελεύθερη επίθεση, μέσα από την κοινωνική αντιπολίτευση της περιόδου 1991-1993. Ο τρόπος που αυτή αποτυπώνεται στο πολιτικό επίπεδο (νίκη ΠΑΣΟΚ 1993) και η εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ την επόμενη περίοδο που οδηγεί αφενός στη νίκη των εκσυγχρονιστών (4ο συνέδριο 1996), αφετέρου στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που έλαβε η παραδοσιακού τύπου σοσιαλδημοκρατική εσωκομματική αντιπολίτευση, σηματοδοτεί ακριβώς την ήττα των κυριαρχούμενων κοινωνικών στρωμάτων και εντός του κόμματος με το οποίο κατά βάση δόμησαν σχέσεις εκπροσώπησης.
Η νέα ηγεμονική αστική στρατηγική, στη βάση της οποίας δομείται η εστία ενιαίου κόμματος, συνίσταται στην υλοποίηση της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης του καπιταλισμού σε συνθήκες κορύφωσης της συσσώρευσης σε παγκόσμια κλίμακα και κυριαρχίας του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου, όπως αποτυπώνεται στη συνθήκη του Μάαστριχτ και τη συγκρότηση της ΟΝΕ. Ειδικότερα επιβάλλεται η απελευθέρωση κίνησης κεφαλαίου-εργασίας-αγαθών-υπηρεσιών εντός του ενιαίου πανευρωπαϊκού χώρου αίροντας ή απαγορεύοντας πολιτικές προστατευτισμού και εθνικής διακριτότητας ή διαφορετικής αντιμετώπισης λόγω άνισης ανάπτυξης ή διαφοράς παραγωγικότητας, εκθέτοντας όλους τους ευρωπαϊκούς κοινωνικούς σχηματισμούς που συμμετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις συνθήκες ‘ανόθευτου’ ανταγωνισμού, αναπαράγοντας με τον τρόπο αυτό τη σχέση κέντρου/περιφέρειας εντός Ε.Ε., αλλά και Ο.Ν.Ε. Επιβάλει βασικές αλλαγές στη λειτουργία του κράτους, κυρίως μέσα από τις διαδικασίες απόσυρσής του από τον παρεμβατικό-αναπτυξιακό τομέα και την τραπεζική πίστη και τις αντίστοιχες ιδιωτικοποιήσεις βασικών δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών. Αποεθνικοποιεί τις νομισματικές πολιτικές μέσα από τη δημιουργία του ευρώ και τη θεσμική ‘ανεξαρτησία’ της ΕΚΤ. Συγκροτεί έναν πανευρωπαϊκό μηχανισμό συμπίεσης των μισθών και διαρκούς εσωτερικής υποτίμησης, συνεχούς ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων στη βάση της άκρως ανταγωνιστικής οικονομίας της αγοράς, όπως ρητώς διακηρύσσεται στην Ευρωσυνθήκη της Λισαβώνας (2007). Συρρικνώνει το κοινωνικό κράτος και τις υπηρεσίες του ως παράγοντα δημιουργίας δημοσίων ελλειμμάτων και αποσταθεροποίησης δημοσιονομικών πολιτικών. Μειώνει τους φορολογικούς συντελεστές στα νομικά πρόσωπα και στα κέρδη των επιχειρήσεων. Διαμορφώνει μια ειδικού τύπου νομοθεσία για ζητήματα εσωτερικής ασφάλειας σε βάρος των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Αυτοί είναι οι βασικοί άξονες της ηγεμονικής αστικής στρατηγικής της περιόδου 1990-2010.
Η νέα ηγεμονική αστική στρατηγική, στη βάση της οποίας δομείται η εστία ενιαίου κόμματος, συνίσταται στην υλοποίηση της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης του καπιταλισμού σε συνθήκες κορύφωσης της συσσώρευσης σε παγκόσμια κλίμακα και κυριαρχίας του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου, όπως αποτυπώνεται στη συνθήκη του Μάαστριχτ και τη συγκρότηση της ΟΝΕ. Ειδικότερα επιβάλλεται η απελευθέρωση κίνησης κεφαλαίου-εργασίας-αγαθών-υπηρεσιών εντός του ενιαίου πανευρωπαϊκού χώρου αίροντας ή απαγορεύοντας πολιτικές προστατευτισμού και εθνικής διακριτότητας ή διαφορετικής αντιμετώπισης λόγω άνισης ανάπτυξης ή διαφοράς παραγωγικότητας, εκθέτοντας όλους τους ευρωπαϊκούς κοινωνικούς σχηματισμούς που συμμετέχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις συνθήκες ‘ανόθευτου’ ανταγωνισμού, αναπαράγοντας με τον τρόπο αυτό τη σχέση κέντρου/περιφέρειας εντός Ε.Ε., αλλά και Ο.Ν.Ε. Επιβάλει βασικές αλλαγές στη λειτουργία του κράτους, κυρίως μέσα από τις διαδικασίες απόσυρσής του από τον παρεμβατικό-αναπτυξιακό τομέα και την τραπεζική πίστη και τις αντίστοιχες ιδιωτικοποιήσεις βασικών δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών. Αποεθνικοποιεί τις νομισματικές πολιτικές μέσα από τη δημιουργία του ευρώ και τη θεσμική ‘ανεξαρτησία’ της ΕΚΤ. Συγκροτεί έναν πανευρωπαϊκό μηχανισμό συμπίεσης των μισθών και διαρκούς εσωτερικής υποτίμησης, συνεχούς ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων στη βάση της άκρως ανταγωνιστικής οικονομίας της αγοράς, όπως ρητώς διακηρύσσεται στην Ευρωσυνθήκη της Λισαβώνας (2007). Συρρικνώνει το κοινωνικό κράτος και τις υπηρεσίες του ως παράγοντα δημιουργίας δημοσίων ελλειμμάτων και αποσταθεροποίησης δημοσιονομικών πολιτικών. Μειώνει τους φορολογικούς συντελεστές στα νομικά πρόσωπα και στα κέρδη των επιχειρήσεων. Διαμορφώνει μια ειδικού τύπου νομοθεσία για ζητήματα εσωτερικής ασφάλειας σε βάρος των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων. Αυτοί είναι οι βασικοί άξονες της ηγεμονικής αστικής στρατηγικής της περιόδου 1990-2010.
Κυρίως στο ΠΑΣΟΚ, αλλά και στη Ν.Δ. και με έναν ιδιόμορφο τρόπο σε τμήματα της ανανεωτικής αριστεράς(4) διαμορφώνεται σε ιδεολογικό πεδίο και σε επίπεδο θεσμικής υλικότητας η εστία ενιαίου κόμματος στη συνάρθρωσή της με το κράτος, την ενσωμάτωσής της με τους θεσμούς και τις λειτουργίες της Ε.Ε. σε σχέση οργανικής εξάρτησης(5). Πρόκειται για τη λεγόμενη οριζόντια τομή στα κόμματα, όπως χαρακτηριζόταν τη δεκαετία του ’90, μεταξύ εκσυγχρονιστών-λαϊκιστών, σύμφωνα με την ορολογία των οργανικών διανοούμενων της εξουσίας εκείνης της περιόδου. Ειδικότερα στο ιδεολογικό επίπεδο η εστία ενιαίου κόμματος διαμορφώνει έναν θεωρητικό λόγο περί εκσυγχρονισμού(6) και ουδετεροποιημένου τεχνοκρατισμού (αντανακλώντας τα περί ουδετερότητας της επιστήμης, του κράτους, των θεσμών κλπ). Στο πολιτικό επίπεδο η εστία ενιαίου κόμματος υλοποιεί την κεντρική αστική στρατηγική της συγκυρίας που είναι ο εξευρωπαϊσμός(7), δηλαδή η διαδικασία ενσωμάτωσης του εθνικού σχηματισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπό τους συγκεκριμένους υλικούς και θεσμικούς νεοφιλελεύθερους όρους που έχει η εξέλιξη της ευρωπαϊκής περιφερειακής καπιταλιστικής ολοκλήρωσης, σε βάρος των στρωμάτων της μισθωτής εργασίας και της αγροτιάς. Στο κοινωνικό επίπεδο η εστία ενιαίου κόμματος εκπροσωπεί τον κυρίαρχο κοινωνικό συνασπισμό εξουσίας, με ηγεμονική μερίδα στο εσωτερικό του το ιδιωτικοποιημένο τραπεζικό κεφάλαιο στην οργανική εξάρτηση του από τα αποεδαφοποιημένα χρηματιστικά κεφάλαια και την Ε.Κ.Τ. Η ίδια η εστία ενιαίου κόμματος, κρυσταλλώνεται ως γραφειοκρατικοποιημένο κοινωνικό στρώμα με συγκεκριμένες υλικές πρακτικές και προσδοκίες αναπαραγόμενο μέσα από τη σχέση με το κράτος, τους ομίλους επιχειρήσεων(8), τις δομές της Ε.Ε.
Στο επίκεντρο της εστίας ενιαίου κόμματος βρίσκονται οι ηγετικές πολιτικές τάξεις του ΠΑΣΟΚ και της Ν.Δ., που καθ’ όλο το χρονικό διάστημα 1990-2010, λειτουργούν καρτελοποιημένα τόσο σε επίπεδο κομματικού ανταγωνισμού, όσο και στο εσωτερικό τους (κυρίως στο ΠΑΣΟK),(9) αναπαραγόμενες μέσα από την απολύτως υφιστάμενη και εξαρτησιακή σχέση που οικοδομούν με τα ιδιωτικά ΜΜΕ. Ο ρόλος των τελευταίων στην παγίωση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εστίας ενιαίου κόμματος, στην ηγεμονία της κυρίαρχης αστικής στρατηγικής και πρόσληψής της ως ‘εθνικής’ και ‘γενικού συμφέροντος’, στη μονόδρομη σκέψη και στην παθητική συναίνεση των κυριαρχούμενων τάξεων είναι κομβικός. Είναι χαρακτηριστική η στάση των επιμέρους συνιστωσών της εστίας ενιαίου κόμματος σε ορισμένες χαρακτηριστικές πολιτικές συγκρούσεις της περιόδου 1996-2008 όπως λ.χ. η παράδοση Οτζαλάν (1999), το ασφαλιστικό (2001), το σχέδιο Ανάν (2004), το άρθρο 16 (2006-2007), που αποτυπώνει την τάση ομογενοποίησης της εστίας ενιαίου κόμματος.
Τελικά το ξέσπασμα της καπιταλιστικής κρίσης την περίοδο 2007-2008, βρίσκει τον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό με ελλειμματικό πρωτογενή τομέα, αποδιαρθρωμένο τον δευτερογενή τομέα, με διευρυμένο το έλλειμμα των τρεχουσών συναλλαγών, με αυξημένο δημόσιο χρέος και κυρίως αλλαγή της δομής του –κατά 2/3 εξωτερικό- με αυξημένο ιδιωτικό χρέος (ως αποτέλεσμα της οικονομικής φούσκας της περιόδου 1996-2007, που αποτέλεσε μέρος της υλικής βάσης για την παθητική συναίνεση των κυριαρχούμενων τάξεων). Εμβληματικά σημεία της ‘ισχυρής Ελλάδας’ και της εστίας ενιαίου κόμματος γύρω από την ‘ισχυρή Ελλάδα’, οι περιπτώσεις του Χρηματιστηρίου και των Ολυμπιακών Αγώνων.
Η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που εκδηλώνεται ως κρίση χρέους στην Ελλάδα το 2010, οδηγεί την κυρίαρχη μερίδα του συνασπισμού εξουσίας, το τραπεζικό κεφάλαιο και την ηγετική πολιτική τάξη του ΠΑΣΟΚ στο σύνολό της, στην υπογραφή του μνημονίου και της δανειακής σύμβασης της χώρας με τους διεθνείς πιστωτές και τη θεσμική τους έκφραση (Τρόικα), επιβάλλοντας τόσο στη βάση, όσο και στο εποικοδόμημα ένα ειδικό αποικιακό καθεστώς νεοφιλελεύθερης δικτατορίας του διεθνούς χρηματιστικού κεφαλαίου. Η εστία ενιαίου κόμματος δείχνει σε πρώτη φάση να κλονίζεται, καθώς η Ν.Δ. δεν ψηφίζει το μνημόνιο, εκδηλώνοντας με τον τρόπο αυτό την πάλη μεταξύ λαϊκής και φιλελεύθερης δεξιάς, ως αποτέλεσμα της πρόσφατης μαζικής κινητοποίησης των νεοδημοκρατικών μαζών κατά την εσωκομματική ανοιχτή εκλογική διαδικασία για την ανάδειξη ηγεσίας και του ‘ταυτοτικού’ ζητήματος που για πρώτη φορά τέθηκε με τέτοια ένταση στο χώρο της κομματικής δεξιάς. Η αποχώρηση μέρους της φιλελεύθερης ελίτ του κόμματος στη συγκυρία της ψήφισης του μνημονίου και συγκρότησης του σχήματος της Δημοκρατικής Συμμαχίας, καθώς και της αποχώρησης από τον Συνασπισμό της ανανεωτικής πτέρυγας και συγκρότησης του κομματικού σχηματισμού της Δημοκρατικής Αριστεράς προδιαγράφουν την τάση ανασύνταξης της εστίας ενιαίου κόμματος, με τη συγκεκριμένη μορφή του μνημονιακού μπλοκ. Η άνοδος της λαϊκής πάλης με κορύφωση το κίνημα των πλατειών (Ιούνιος 2011) ενάντια στο μεσοπρόθεσμο ακυρώνοντας στη συγκυρία τα σενάρια περί συγκυβέρνησης, τις απεργιακές κινητοποιήσεις (Οκτώβριος 2011), τις διαδηλώσεις της 28ης Οκτωβρίου, οδηγούν στην πτώση της κυβέρνησης Παπανδρέου, στη διάρρηξη των σχέσεων εκπροσώπησης κοινωνικής βάσης και ηγετικής πολιτικής τάξης του ΠΑΣΟΚ, σε ενοποίηση- αναδιάταξη της εστίας ενιαίου κόμματος με τη μορφή της συγκυβέρνησης Παπαδήμου, σε όξυνση της κρίσης εκπροσώπησης και στο χώρο της Ν.Δ., ως αποτέλεσμα της αντιφατικής κίνησης μεταξύ αντιμνημονιακής ρητορείας και μνημονιακής πρακτικής. Διόλου τυχαία είχε προηγηθεί η υπερψήφιση του νόμου για τα ΑΕΙ (ν. 4009/2011) από τα κόμματα που στη συνέχεια θα συγκροτήσουν τη συγκυβέρνηση, με χαρακτηριστική και την εσωκομματική κρίση της ΔΗΜ.ΑΡ. για το συγκεκριμένο ζήτημα, αποτυπώνοντας τη διαδικασία ενοποίησης των συνιστωσών της εστίας ενιαίου κόμματος. Μια αναγκαία παρέκβαση. Η τομή δεν είναι η συγκυβέρνηση λόγω της συμμετοχής του ΛΑΟΣ. Η τομή είναι το μνημόνιο και η δανειακή σύμβαση. Αυτή αίρει το κεκτημένο της Γ΄ Ελληνικής (μεταπολιτευτικής) Δημοκρατίας. Δηλαδή τον θεσμικό αυτοκαθορισμό της και το κοινωνικό της συμβόλαιο. Η συμμετοχή του ΛΑΟΣ στη συγκυβέρνηση είναι μια ενδεχόμενη συνέπεια της ακροδεξιάς μνημονιακής πολιτικής στο εθνικό, θεσμικό και κοινωνικό επίπεδο.
Η στρατηγική του μνημονιακού μπλοκ, της εστίας ενιαίου κόμματος στη συγκυρία οδηγεί στην επιβολή ενός νεοφιλελεύθερου καθεστώτος χρηματιστικής δικτατορίας, με την ελληνική δημοκρατία να μετατρέπεται σε γερμανικό λάντερ, κοινωνικά σε εργαστήρι μαζικής εξαθλίωσης, με θεσμοθετημένες τις fast track διαδικασίες ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας, πλούτου και γης μέσα από την ελληνική ‘τρόιχαντ’, όπως κωδικοποιείται στα νέα μνημόνια και στη νέα δανειακή σύμβαση. Η εστία ενίαιου κόμματος συγκροτήθηκε ως κόμμα του μνημονίου μέσα από το μπλοκ του ψευδώνυμου ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ.-ΛΑΟΣ-ΔΗΜ.ΑΡ.-ΔΗ.ΣΥ. Είναι τώρα ο καιρός που πρέπει και εμείς να αποφασίσουμε «Τι να κάνουμε»(10).1. Δικηγόρος, μέλος της Σ.Ε. Νέου Αγωνιστή (www.neosagonistis.org). Μέρος του άρθρου δημοσιεύθηκε στην Αυγή της Κυριακής, 5-2-2012.
2. Πουλαντζάς Ν., Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, εκδ. Θεμέλιο2001, σελ. 339 επ.
3. Για την πορεία από τη μεταπολίτευση στο μνημόνιο, μέσα από την εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ, ο Νέος Αγωνιστής θα προχωρήσει σύντομα σε μια έκδοση, όπου θα περιλαμβάνεται αναλυτικά η άποψή μας.
4. Για το ζήτημα της στροφής των διανοουμένων και της υποστήριξης του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος, βλ. Μπελαντής Δ., Η στροφή των διανοουμένων: Για την αδιάκριτη γοητεία του ‘εκσυγχρονισμού’ στους αριστερούς διανοούμενους, περ. Θέσεις, τχ. 59ο/1997
5. Σε μια ανάλογης κατεύθυνσης, ενδιαφέρουσα στην οξυδέρκειά της παρατήρηση, είχε προβεί ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1977, ορμώμενος από τα αναλυτικά σχήματα της θεωρίας της εξάρτησης. Βλ. Παπανδρέου Α., Η εθνική ανεξαρτησία, βασικός στόχος, εφημ. Εξόρμηση, 18-3-1977. Το άρθρο αναδημοσιεύεται στο τόμο ΠΑΣΟΚ και εξουσία, Παπασαραντόπουλος Π. (επιμ), εκδ. Παρατηρητής, 1980, σελ. 19επ.
6. Για το θεωρητικό λόγο περί εκσυγχρονισμού βλ. Σακελλαρόπουλος Σ.- Σωτήρης Π., Αναδιάρθρωση & εκσυγχρονισμός, εκδ. Παπαζήση, 2004, σελ. 61 επ.
7. Με τη σημασία που δίνει στον όρο του ευρωπαϊσμού ο Στάθης Κουβελάκης σε σχετικά άρθρά του.
8. Για το θέμα των ομίλων επιχειρήσεων και τη σχέση τους με την πολιτική τάξη, βλ. Τόλιος Γ., Συγκέντρωση κεφαλαίου. Οικονομικοί όμιλοι και οικονομική ελίτ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1999, του ιδίου Συγκέντρωση κεφαλαίου. Τραπεζικοί και ασφαλιστικοί όμιλοι στην ελληνική κοινωνία, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1998
9. Για το ζήτημα της εξέλιξης του κομματικού ανταγωνισμού και του πολιτικού συστήματος την περίοδο 1990-2010, Βερναρδάκης Χ., Πολιτικά κόμματα, εκλογές & κομματικό σύστημα. Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης 1990-2010.
10. Σε επόμενο άρθρο μας θα διατυπώσουμε την άποψή μας για τη συγκρότηση ενός παλλαϊκού απελευθερωτικού μετώπου.
2. Πουλαντζάς Ν., Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός, εκδ. Θεμέλιο2001, σελ. 339 επ.
3. Για την πορεία από τη μεταπολίτευση στο μνημόνιο, μέσα από την εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ, ο Νέος Αγωνιστής θα προχωρήσει σύντομα σε μια έκδοση, όπου θα περιλαμβάνεται αναλυτικά η άποψή μας.
4. Για το ζήτημα της στροφής των διανοουμένων και της υποστήριξης του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος, βλ. Μπελαντής Δ., Η στροφή των διανοουμένων: Για την αδιάκριτη γοητεία του ‘εκσυγχρονισμού’ στους αριστερούς διανοούμενους, περ. Θέσεις, τχ. 59ο/1997
5. Σε μια ανάλογης κατεύθυνσης, ενδιαφέρουσα στην οξυδέρκειά της παρατήρηση, είχε προβεί ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1977, ορμώμενος από τα αναλυτικά σχήματα της θεωρίας της εξάρτησης. Βλ. Παπανδρέου Α., Η εθνική ανεξαρτησία, βασικός στόχος, εφημ. Εξόρμηση, 18-3-1977. Το άρθρο αναδημοσιεύεται στο τόμο ΠΑΣΟΚ και εξουσία, Παπασαραντόπουλος Π. (επιμ), εκδ. Παρατηρητής, 1980, σελ. 19επ.
6. Για το θεωρητικό λόγο περί εκσυγχρονισμού βλ. Σακελλαρόπουλος Σ.- Σωτήρης Π., Αναδιάρθρωση & εκσυγχρονισμός, εκδ. Παπαζήση, 2004, σελ. 61 επ.
7. Με τη σημασία που δίνει στον όρο του ευρωπαϊσμού ο Στάθης Κουβελάκης σε σχετικά άρθρά του.
8. Για το θέμα των ομίλων επιχειρήσεων και τη σχέση τους με την πολιτική τάξη, βλ. Τόλιος Γ., Συγκέντρωση κεφαλαίου. Οικονομικοί όμιλοι και οικονομική ελίτ, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 1999, του ιδίου Συγκέντρωση κεφαλαίου. Τραπεζικοί και ασφαλιστικοί όμιλοι στην ελληνική κοινωνία, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, 1998
9. Για το ζήτημα της εξέλιξης του κομματικού ανταγωνισμού και του πολιτικού συστήματος την περίοδο 1990-2010, Βερναρδάκης Χ., Πολιτικά κόμματα, εκλογές & κομματικό σύστημα. Οι μετασχηματισμοί της πολιτικής αντιπροσώπευσης 1990-2010.
10. Σε επόμενο άρθρο μας θα διατυπώσουμε την άποψή μας για τη συγκρότηση ενός παλλαϊκού απελευθερωτικού μετώπου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου