Η ΕΔΕΚ και ο αντιχουντικός αγώνας

ΑΓΩΝΑΣ
(Ομιλία αφιερωμένη σ’ όλους εκείνους που αντιστάθηκαν στη Χούντα με κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους. Μια ομιλία χρέος προς την αλήθεια. Για να μαθαίνουμε εμείς οι νεότεροι και για να ξεκαθαρίζουν τα πράγματα στο μυαλό των παλαιότερων)

Η 21η Απριλίου 1967 ήταν μια μέρα που σημάδεψε την σύγχρονη μεταπολεμική ιστορία του Ελληνισμού. Εκείνη τη μέρα επιβλήθηκε με τη δύναμη των όπλων στρατιωτική δικτατορία στην Ελλάδα.

Τέσσερα χρόνια μετά, το 1971, η δικτατορία της Χούντας είχε για τα καλά εδραιωθεί στην Ελλάδα και είχε διεισδύσει στη Κύπρο. Έλεγχε την Εθνική Φρουρά , συνεργαζόταν πολλές φορές με την κυπριακή αστυνομία, όπως για παράδειγμα στη περίπτωση του Αλέκου Παναγούλη  και δεν είχε να αντιμετωπίσει κάποια ιδιαίτερη αντίδραση από την Κυπριακή Κυβέρνηση και τη Βουλή των Αντιπροσώπων.

Παράλληλα τα κυπριακά κόμματα, εκτός της ΕΔΕΚ, είτε συνεργάζονταν με τη Χούντα, είτε αδιαφορούσαν για την διείσδυση της στην Κύπρο, είτε επεδείκνυαν ανοχή . Μάλιστα όταν τον Αύγουστο του 1967 επισκέφθηκε την Κύπρο ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, όλη πολιτική ηγεσία μεταξύ της οποίας και η ηγεσία του ΑΚΕΛ παρευρέθηκε στην δεξίωση προς τιμή του που έγινε στο Προεδρικό . Φωτεινή εξαίρεση ήταν τότε ο Βάσος Λυσσαρίδης, βουλευτής ακόμα του Πατριωτικού Μετώπου, ο οποίος αρνήθηκε να παρευρεθεί .

Γράφει χαρακτηριστικά ο Πλουτής Σέρβας, πρώτος γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ:

Ήταν οδυνηρό για τους Κύπριους δημοκράτες-αντιφασίστες να αντικρύσουν το φαινόμενο. Και η καρδιά των προσκείμενων προς την αριστερά αγωνιστών γιόμιζε από οργή όταν διάβαζαν στις εφημερίδες ότι στη μεγαλοπρεπή δεξίωση που ο Μακάριος οργάνωσε προς τιμή του Παπαδόπουλου «ευγενώς αποδέχθηκε» την πρόσκληση και η «Ακελική Ηγεσία» .

Με τη σειρά του ο Ανδρέας Φάντης, για χρόνια βοηθός γενικός γραμματέας του ΑΚΕΛ αναφέρει ότι:

Αλλά και όταν ο δικτάτορας Παπαδόπουλος επισκέφθηκε την Κύπρο τον Αύγουστο του 1967, η ηγεσία του ΑΚΕΛ παρευρέθηκε στην εκδήλωση που οργάνωσε προς τιμή του ο Πρόεδρος Μακάριος, δικαιολογώντας την παρουσία της με το επιχείρημα ότι, εφόσον η πρόσκληση προερχόταν από το Μακάριο απόρριψή της θα σήμαινε προσβολή προς το Πρόεδρο. Είναι όμως γεγονός ότι παρά τη δικαιολογία αυτή η συμμετοχή της ηγεσίας του ΑΚΕΛ στη δεξίωση προκάλεσε δυσφορία και δυσαρέσκεια ανάμεσα σε στελέχη, μέλη και οπαδούς του κόμματος .

Δύο άλλα παραδείγματα που δείχνουν την ανοχή και την υποστήριξη που έβρισκε η Χούντα στην Κύπρο είναι για παράδειγμα το γεγονός ότι στο σωματείο του ΑΚΕΛ, Ομόνοια Λευκωσίας, αναρτήθηκε η φωτογραφία του Υπουργού Αθλητισμού της Χούντας Ασλανίδη . Όπως αναφέρει ο Ανδρέας Ζιαρτίδης, για χρόνια Γενικός Γραμματέας της ΠΕΟ, η κομματική καθοδήγηση του Σωματείου ΟΜΟΝΟΙΑ έδωσε την συγκατάθεσή της για να δεχθεί το Σωματείο μέσω του Ασλανίδη, χρηματική επιχορήγηση από την Χούντα και να αναρτηθεί η φωτογραφία του Χουντικού αξιωματικού σε κεντρική αίθουσα του Σωματείου .

Βέβαια το ΑΚΕΛ δεν ήταν φιλοχουντικό κόμμα, όμως σίγουρα η αντίδρασή της ηγεσίας του ΑΚΕΛ έναντι στη Χούντα ήταν σχεδόν ανύπαρκτη, αφού περιοριζόταν μόνο στην έκδοση ανακοινώσεων. Όπως αναφέρει ο Ανδρέας Φάντης:

Πρέπει να παρατηρηθεί ότι ενώ η θέση του ΑΚΕΛ ήταν σαφώς καταδικαστική του χουντικού πραξικοπήματος, δυστυχώς, η ηγεσία δεν επέδειξε σ’ όλη τη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας αποφασιστική στάση ενάντια στη Χούντα. Η ηγεσία του ΑΚΕΛ συμπεριφέρθηκε με πολλή προσοχή αποφεύγοντας να οργανώσει οποιαδήποτε εκδήλωση εναντίον της.

Από την άλλη πλευρά, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα που δείχνει τη στάση της δεξιάς είναι μια εορταστική εκδήλωση στο φιλοχουντικό σύλλογο «Μαυρομάτης» Αγίου Παύλου στη Λευκωσία, για να γιορταστεί η 4η επέτειος της επιβολής της δικτατορίας στην Ελλάδα. Στη φιλοχουντική αυτή εκδήλωση παρευρέθηκε μεταξύ άλλων, ο Πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης και παράλληλα πήραν μέρος σαράντα οργανώσεις και σωματεία της Λευκωσίας, όπως η ΣΕΚ, η ΕΝΑΔ και ο ΑΠΟΕΛ .

Βέβαια, οι πιο σημαντικοί σύμμαχοι και συνεργάτες των Χουντικών ήταν οι αντιμακαριακοί και οι Γριβικοί, οι οποίοι σταδιακά υποστήριξαν και ευνόησαν τη Χουντική διείσδυση.

Μόνη οργανωμένη ομάδα στην κυπριακή κοινωνία που αντιστεκόταν στην Χούντα, υπήρξε ουσιαστικά η Επιτροπή Αποκατάστασης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, η οποία από το 1969 δρούσε παράλληλα με την ΕΔΕΚ. Το κόμμα του Λυσσαρίδη, αντιστάθηκε στη Χούντα σε σημείο που πολλά στελέχη του να ξυλοκοπηθούν και να κινδυνέψουν να χάσουν τη ζωή τους.

Παράλληλα ένας από τους λόγους ίδρυσης της ΕΔΕΚ ήταν και η αντίσταση στη Χούντα αλλά και η επαναφορά της δημοκρατίας στην Ελλάδα, αφού οι πολιτικές εξελίξεις σε αυτήν επηρέαζαν άμεσα το κυπριακό αλλά και το εσωτερικό μέτωπο στην Κύπρο.

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι αναφορές προσωπικοτήτων που κατείχαν σημαντικά αξιώματα στην ηγεσία του ΑΚΕΛ. Για παράδειγμα ο Πλουτής Σέρβας, πρώτος Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ, αναφέρει ότι:

Εφόσον η Χούντα δεν μπορούσε να διαλύσει την Κυπριακή Βουλή, να τη φέρει με τα μέτρα της, το μόνο που είχε να κάμει ήταν να χρησιμοποιήσει την επιρροή που εξασκούσε ο Μακάριος στην Ηγεσία του ΑΚΕΛ και της ΕΔΕΚ…Και όσον αφορά την Ακελική ηγεσία, καλά τα κατάφερνε ο Μακάριος. Του ήταν τόσο υπάκουη. Άλλωστε, η Ακελική Ηγεσία είχε, από καιρό, συνηθίσει να ζει και να «πολιτεύεται» φρόνιμα, αποφεύγοντας τον κάθε σκόπελο. Όμως, όσον αφορά την Ηγεσία της ΕΔΕΚ, δυσκολευόταν ο Μακάριος. Διότι, αυτή διατηρούσε την ευαισθησία της και τη μαχητικότητά της. Το πλεονέχτημα για τη Χούντα ήταν η αδυναμία της μαζικής επιρροής της ΕΔΕΚ και η ελαχιστότατη αντιπροσώπευσή της στη Βουλή .

Παράλληλα ο Ανδρέας Ζιαρτίδης σημειώνει ότι:

…το ΑΚΕΛ απέφυγε να μεταφέρει στον Μακάριο την ανάγκη κάποιας αντίδρασης, κάποιας αντίστασης στις ενέργειες της Χούντας στην Κύπρο. Θυμούμαι…ότι η ΕΔΕΚ είχε πάρει αρκετές φορές την πρωτοβουλία για κάποιες κινητοποιήσεις του λαού της Κύπρου ενάντια σε εκδηλώσεις της Χούντας…Έστησαν Επιτροπή για την Δημοκρατία στην Ελλάδα κλπ. Σ’ αυτή την Επιτροπή αρνηθήκαμε να πάρουμε μέρος και τις εκδηλώσεις ενάντια στην Χούντα τις εβλέπαμε με επιφύλαξη .

Από την άλλη πλευρά ο φανατικός γριβικός και μέλος της ΕΟΚΑ Β’, Σπύρος Παπαγεωργίου (ο μοναδικός από την ηγεσία της Γριβικής παράταξης που εν μέρει μετανόησε για την ανάμειξή του στη δράση της ΕΟΚΑ Β’) τονίζει ότι:

Χρέος προς την αλήθεια: Υπήρξε με σαφή αντιχουντική τοποθέτηση η ΕΔΕΚ. Η ΕΔΕΚ, μέσα στις ποικίλες ενέργειές της, βγήκε – μόνη αυτή – και στους δρόμους με συνθήματα, αντιμετωπίζοντας έξαλλους και οργανωμένους μπράβους, χωρίς η Αστυνομία να της δώσει την επιβαλλόμενη προστασία και χωρίς να συλλάβει κανένα από αυτούς που βιαιοπραγούσαν .

Έτσι η ΕΔΕΚ τότε, κατά γενική ομολογία, συντασσόταν με τον ελληνικό λαό και όχι με τη Χούντα, την οποία πολλές φορές διάφορες πολιτικές δυνάμεις χαρακτήριζαν ως εθνικό κέντρο . Το κόμμα ανέπτυξε πολύπλευρη αντιχουντική δράση με διακηρύξεις και μαχητικές εκδηλώσεις ενάντια στη Χούντα. Παράλληλα συνεργαζόταν με τις αντιχουντικές οργανώσεις που δρούσαν τότε και ιδιαίτερα με το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ) του Ανδρέα Παπανδρέου, με τον οποίο ο Λυσσαρίδης είχε επανειλλεμένες επαφές . Επιπλέον έγινε και μια προσπάθεια να έρθουν σε επαφή οι αντιχουντικές οργανώσεις με τους Παλαιστίνιους, για να τους βοηθήσουν οι τελευταίοι στον αγώνα για αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα .

Από την άλλη οι Χουντικοί στην Κύπρο δεν μπορούσαν να μείνουν με δεμένα τα χέρια μπροστά στις ενέργειες της ΕΔΕΚ. Γι’ αυτό και προσπαθούσαν να πλήξουν το κόμμα και την Επιτροπή Αποκατάστασης της Δημοκρατίας στην Ελλάδα με κάθε τρόπο. Παράλληλα, πολλές φορές, στελέχη της ΕΔΕΚ, μεταξύ των οποίων και ο Βάσος Λυσσαρίδης, απειλήθηκαν από τους Χουντικούς, ενώ πολλοί βρίσκονταν και υπό τη στενή παρακολούθηση της Χούντας .

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Σήμερα, σαράντα τέσσερα χρόνια μετά το πραξικόπημα της Χούντας στην Ελλάδα, διαπιστώνει κανείς ότι ένα κομμάτι του Κυπριακού Ελληνισμού, έστω και μικρό, αντέδρασε και αντιστάθηκε στην επιβολή της δικτατορίας στην Ελλάδα, καθώς επίσης και στη προσπάθεια της Χούντας να επεκταθεί και στη Κύπρο. Κύριος εκφραστής αυτής της προσπάθειας από το 1969 και μετά, δεν ήταν άλλος από την ΕΔΕΚ. Το κόμμα αυτό, αν και δεν μπορούσε να περηφανευτεί για τα ποσοστά που είχε, ούτε για την επιρροή που είχε στη Κυπριακή Βουλή, είχε δείξει από την αρχή της ίδρυσης του ότι θα αντιστεκόταν με όλες του τις δυνάμεις στη Χούντα. Η ΕΔΕΚ, λοιπόν, αντιστάθηκε και προειδοποιούσε ότι η Χούντα και η προσπάθεια επέκτασής της στη Κύπρο θα είχε  τραγικά αποτελέσματα για τη Κύπρο. Το αν δικαιώθηκαν οι θέσεις του κόμματος είναι προφανές και από την εξέλιξη της ιστορίας.

Σταματίου Γιώργος
Μέλος του Συντονιστικού της ΔΚΚΦ ΑΓΩΝΑΣ